Leksykon budowlany

"Fachowiec" budujący nam dom, wykonujący remont w firmie rzuca fachowym określeniem.... my kiwamy głową i robimy mądrą minę jakbyśmy cokolwiek z tego co mówi rozumieli. Oczywiście nie rozumiemy nic, co mówi ten człowiek. Można trwać w tej dyskomfortowej sytuacji lub .... zajrzeć do zakładki "Leksykon budowlany" sklepu betterial.pl . W ten sposób zyskujemy szansę na nawiązanie dialogu "jak równy z ... trochę przyuczonym". W miarę sił, potrzeb i sugestii staramy się nasz leksykon budowlany systematycznie uzupełniać.

 

Termin Definicja
ABSORPCJA ABSORPCJA: Proces chemiczny polegający na pochłanianiu jednej substancji przez drugą substancję - czyli absorbatu przez absorbent. Substancja pochłaniana (absorbat) jest jednocześnie równomiernie rozprowadzana w całej masie absorbentu. Najczęściej obserwowana jest absorpcja gazów przez ciecze.
ADHEZJA ADHEZJA: Siła wiązania pomiędzy produktem uszczelniającym lub klejem a powierzchnią. Brak adhezji oznacza, że przy rozrywaniu złącza uszczelniacz lub klej odkleja się od podłoża.
AKUMULACYJNOŚĆ CIEPLNA ŚCIAN AKUMULACYJNOŚĆ CIEPLNA ŚCIAN: Zdolność do magazynowania (akumulowania) ciepła i oddawania go w momencie, gdy pomieszczenie się wychładza.
AKUSTYKA BUDOWLANA AKUSTYKA BUDOWLANA : Dział akustyki obejmujący zagadnienia rozchodzenia się fal dźwiękowych w pomieszczeniach oraz izolacyjności dźwiękowej przegród budowlanych.
ANALOGOWY ANALOGOWY : Reprezentowany za pomocą wielkości fizycznych zmieniających się w sposób ciągły lub wykorzystujący takie wielkości fizyczne.
ANIZOTROPIA ANIZOTROPIA : Zależność własności fizycznych (mechanicznych, optycznych, elektrycznych i in.) ciała od obranego w nim kierunku.
ANTYFRYZ ANTYFRYZ : Płyn przeciw zamarzaniu.
ANTYKOINCYDENCJA ANTYKOINCYDENCJA : Rozbieżność czasowa dwóch zjawisk fizycznych.
APROBATA TECHNICZNA APROBATA TECHNICZNA: Pozytywna ocena techniczna wyrobu, stwierdzająca jego przydatność do stosowania w budownictwie. Decyzje dopuszczenia do stosowania materiałów i wyrobów budowlanych wydawane są w Instytucie Techniki Budowlanej w trybie zgodnym z rozporządzeniem Ministra Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa z dnia 19.12.1994 r. w sprawie aprobat technicznych i kryteriów technicznych dotyczących wyrobów budowlanych (Dz.U. nr 10 z 1995 r.).
APROKSYMACJA APROKSYMACJA : Zastępowanie jednych wielkości lub obiektów matematycznych przez inne, bliskie im w pewnym określonym sensie, np. każdą liczbę niewymierną można aproksymować (czyli zastąpić ją) z dowolną dokładnością pewną liczbą wymierną.
ASFALTY ASFALTY: Jeden z rodzajów lepiszczy bitumicznych. Za względu na pochodzenie rozróżnia się asfalty ponaftowe, które są pozostałością po destylacji ropy naftowej i asfalty naturalne (stosowane głównie jak cenny dodatek do asfaltów ponaftowych). Asfalty stosuje się do produkcji płynnych materiałów izolacyjnych (emulsje, pasty emulsyjne, roztwory, kity uszczelniające, lepiki i masy asfaltowe), pap (izolacyjnych, podkładowych, wierzchniego krycia) i pokryć dachowych (bitumicznych płyt i dachówek).
ASOCJACJA ASOCJACJA : Łączenie się pojedynczych cząsteczek w zespoły cząsteczkowe; występuje przede wszystkim w czystych cieczach i ich mieszaninach, ale również i w parach, jest wynikiem silnego oddziaływania międzycząsteczkowego.
ATEST ATEST : Dokument zaświadczający określoną jakość dostarczonego materiału (np. skład chemiczny, własności mechaniczne itp.) wystawiony na życzenie odbiorcy przez wytwórcę lub instytucję upoważnioną do oceny jakości.
AUDYT ENERGETYCZNY AUDYT ENERGETYCZNY: Opracowanie określające zakres i parametry techniczne oraz ekonomiczne przedsięwzięcia termomodernizacyjnego, ze wskazaniem rozwiązania optymalnego rozwiązania, w szczególności z punktu widzenia kosztów realizacji przedsięwzięcia oraz oszczędności energii, stanowiące jednocześnie założenia dla projektu budowlanego.
AZBEST AZBEST : Minerał z grupy serpentynu i amfiboli, występujący przeważnie w postaci równolegle włóknistych skupień; największe znaczenie ma azbest chryzotylowy (serpentynitowy) używany do wyrobu tkanin ogniotrwałych, materiałów izolacyjnych, jako dodatek do materiałów ogniotrwałych do krycia dachów (płyty azbestowo – cementowe), rur azbestowo – cementowych; azbest amfibolowy (aktynolitowy, tremolitowy, hornblendowy) ze względu na swą kwasoodporność jest używany w przemyśle chemicznym.
BATERIA SŁONECZNA BATERIA SŁONECZNA : Zespół fotoelementów półprzewodnikowych do bezpośredniej przemiany energii promieniowania słonecznego w energię elektryczną.
BEDNARKA BEDNARKA : Wyrób walcowany na gorąco o przekroju poprzecznym w kształcie bardzo spłaszczonego prostokąta (taśmy) o znacznej długości, dostarczany w kręgach, wstęgach lub snopkach, stosowany bądź do dalszego walcowania na zimno bądź też dalszej przeróbki plastycznej, np. w konstrukcjach stalowych.
BELKA BELKA : Pręt konstrukcyjny podlegający zginaniu, poziomy lub pochyły, oparty na dwóch lub więcej podporach, zdolny do przenoszenia na nie obciążeń.
BENTONIT BENTONIT: Glina betonitowa - skała osadowa ilasta, składająca się głównie z montmorylonitu, tj. uwodnionego glinokrzemianu magnezowego; dzięki silnym własnościom absorpcyjnym ma szerokie zastosowanie w przemyśle chemicznym (mydło, farby, emalie), włókienniczym, naftowym (środek oczyszczający), w odlewnictwie (glina formierska) oraz do białkowej stabilizacji wina.
BETON BETON: Tworzywo otrzymywane w wyniku wiązania i twardnienia mieszanki betonowej (mieszaniny spoiwa - najczęściej cementu, kruszywa, wody i odpowiednich domieszek). Betony w zależności od gęstości pozornej dzieli się na: lekkie (gęstość pozorna poniżej 1800 kg/m3), zwykłe (od 1800 do 2600 kg/m3), ciężkie (powyżej 2600 kg/m3).
BEZINERCYJNY BEZINERCYJNY: Pozbawiony bezwładności.
BEZWŁADNOŚĆ BEZWŁADNOŚĆ: Inercja - zdolność ciała materialnego do zachowania swego stanu ruchu (ruchu jednostajnego prostoliniowego, obrotowego lub równowagi), gdy siły zewnętrzne działające na ciało równoważą się.
BEZWŁADNOŚCIOWY BEZWŁADNOŚCIOWY: Mechanizm działający dzięki wykorzystaniu siły bezwładności.
BIERNOŚĆ CHEMICZNA BIERNOŚĆ CHEMICZNA: Charakterystyczny dla niektórych pierwiastków oraz związków chemicznych brak wyraźniejszych zdolności do wchodzenia w reakcje chemiczne, spowodowany występowaniem szczególnie trwałych konfiguracji elektronowych składających się z 8, 18 lub 32 elektronów.
BIOENERGETYKA BIOENERGETYKA: Dział biochemii zajmujący się przemianami energetycznymi w żywych organizmach.
BIONIKA BIONIKA: Dziedzina wiedzy z pogranicza techniki i biologii badająca budowę i zasady działania organizmów żywych w celu wykorzystania uzyskanych wyników do konstrukcji układów technicznych.
BIPOLARNY BIPOLARNY: Dwubiegunowy.
BITUMICZNE LEPISZCZA BITUMICZNE LEPISZCZA: Materiały wiążące pochodzenia organicznego, które zmieniają konsystencję dzięki zjawiskom fizycznym, nie zaś jak np. beton chemicznym. Rozróżnia się lepiszcza smołowe i asfaltowe, w budownictwie stosuje się głównie asfaltowe.
BITUMICZNE SUBSTANCJE BITUMICZNE SUBSTANCJE: Inaczej BITUMINY, kopalne węglowodory powstałe w wyniku długotrwałych procesów geologicznych, prawdopodobnie przez osadzanie się szczątków roślinnych i zwierzęcych na dnie mórz. Należą do podstawowych surowców energetycznych i chemicznych. Głównymi przedstawicielami bituminów są ropa naftowa, gaz ziemny oraz lepiszcza bitumiczne. W budownic- twie stosuje się te ostatnie – smołę i asfalty.
BONIOWANIE BONIOWANIE: Dekoracyjna obróbka zewnętrznych powierzchni muru, polegająca na ścięciu pod pewnym kątem lub wyprofilowaniu krawędzi poszczególnych licujących mur ciosów lub płyt kamiennych (w wyniku otrzymuje się pomiędzy krawędziami rowku tj. bonie) lub też wykonywanie profilowanych rowków (boni) w tynku.
BSO BSO: BEZSPOINOWY SYSTEM OCIEPLANIA, dawniej nazywany systemem lekkim mokrym.
BUDOWLA INŻYNIERSKA BUDOWLA INŻYNIERSKA: Budowla służąca potrzebom produkcji, komunikacji, energetyki, gospodarki komunalnej, rolnictwa itp., nie będąca budynkiem (np. autostrada, most, piec hutniczy, komin fabryczny).
BURZA MAGNETYCZNA BURZA MAGNETYCZNA: Silne zakłócenia magnetycznego pola ziemskiego, pozostające w związku z aktywnością Słońca (plamy słoneczne); w okolicach podbiegunowych b.m często towarzyszy zjawisko zorzy polarnej.
BUTAPREN BUTAPREN: Klej kauczukowy będący roztworem mieszanki kauczuku chloroprenowego z żywicą syntetyczną, stabilizatorem i środkami wulkanizacyjnymi w mieszaninie rozpuszczalników organicznych; stosowany do klejenia gumy, skóry naturalnej, sztucznej, tkanin.
CEGŁA OGNIOTRWAŁA CEGŁA OGNIOTRWAŁA: Cegła ceramiczna odporna na działanie wysokich temperatur powyżej 1580°C, np. c. szamotowa – wypalona z mieszaniny szamotu i gliny ogniotrwałej, c. krzemionkowa (dynasówka) wykonana z krzemionki z dodatkiem materiałów wiążących, c. magnetyzowana wypalona z mieszaniny magnezytu oraz lepiszcz organicznych i nieorganicznych.
CHEMIA STOSOWANA CHEMIA STOSOWANA: Dział chemii zajmujący się możliwymi zastosowaniami wyników badań chemii czystej do celów praktycznych, np. opracowywaniem metod produkcji na skalę przemysłową pewnych związków chemicznych.
CHŁODNIA CHŁODNIA: Budynek, pomieszczenie lub mebel (np. szafa), wyposażone w urządzenie chłodnicze (chłodziarka), zaopatrzone w izolację zimnochronną i przeznaczone do przechowywania wychłodzonych substancji nietrwałych (np. żywności) w temperaturze ok. 0°C i w stałym klimacie.
CHŁODNICTWO CHŁODNICTWO: technika odbierania ciepła oraz osiągania i stosowania temperatur niższych od temperatury otoczenia za pomocą urządzeń chłodniczych, nauka o podstawach techniki chłodniczej.
CIAŁO BEZPOSTACIOWE CIAŁO BEZPOSTACIOWE: Ciało amorficzne - ciało w stałym stanie skupienia o budowie bezpostaciowej, tzn. pozbawionej prawidłowej krystalicznej budowy wewnętrznej i wynikających z niej charakterystycznych własności anizotropowych; c.b. charakteryzuje się także brakiem określonej temperatury topnienia i ciągłą zmianą własności ze zmianą temperatury zarówno podczas ogrzewania, jak i chłodzenia; do c.b. należą szkła, niektóre gatunki żużla, szkliwo wulkaniczne itp.
CIEŃ AKUSTYCZNY CIEŃ AKUSTYCZNY: Obszar ciszy za przeszkodą, która znajduje się na drodze fal głosowych.
CIEPLARKA CIEPLARKA: Akumulator ciepła, urządzenie do gromadzenia energii cieplnej oddawanej w razie zapotrzebowania ciepła przez odbiorców.
CIEPŁO CIEPŁO: Wielkość charakteryzująca wymianę energii wewnętrznej lub entalpii, zdefiniowana równaniami bilansu tych wielkości; w układach otwartych pojęcie c. nie jest jednoznaczne; niekiedy tradycyjnie c. utożsamia się z energią wewnętrzną lub entalpią, tj. energią kinetyczną bezwładnego ruchu cząstek oraz energią potencjalną ich wzajemnych oddziaływań.
CIEPŁO TOPNIENIA CIEPŁO TOPNIENIA: Ciepło doprowadzone do substancji podczas przejścia z fazy stałej do fazy ciekłej przy stałym ciśnieniu i stałej temperaturze.
CIEPŁOWNIA CIEPŁOWNIA: Zakład energetyczny wytwarzający energię cieplną w postaci dogodnej do zastosowania w przemyśle i do ogrzewania pomieszczeń, rozprowadzana do miejsc odbioru przez sieć ciepłowniczą parową lub wodną.
CIEPŁOWNICTWO CIEPŁOWNICTWO: Dział energetyki obejmujący wytwarzanie ciepła oraz jego przesyłanie i wykorzystywanie do ogrzewania i do celów technologicznych.
CYKLON, SEPARATOR ODŚRODKOWY CYKLON, SEPARATOR ODŚRODKOWY : Urządzenie do oczyszczania gazu z pyłu, działające na zasadzie wirówki; odrzucane siłą odśrodkową cięższe od gazu cząstki pyłu uderzają o ścianki i zsuwają się w dół, a oczyszczony gaz odprowadzany jest rurą umieszczoną centralnie.
CYRKULACJA CYRKULACJA: Krążenie, np. płynu w obiegu zamkniętym.
CYSTERNA CYSTERNA : Duży zbiornik zamknięty do przechowywania lub przewozu cieczy.
CZAS CZAS: Wielkość charakteryzująca zdarzenia ze względu na kolejność ich występowania.
CZAS PEŁNEGO UTWARDZANIA CZAS PEŁNEGO UTWARDZANIA: Czas, w którym szczeliwo przechodzi z formy plastycznej (mokrej) do elastycznej (stałej) w całym swoim przekroju i uzyskuje swoją pełną wytrzymałość
CZESKIE SZKŁO CZESKIE SZKŁO: Pólkryształ - szkło o znacznym współczynniku załamania światła, zewnętrznie podobne do szkła ołowiowego, nie zawierające jednak wcale lub tylko niewielkie ilości PbO; zawiera ono natomiast BaO i z reguły K2O; ma mniejszy ciężar właściwy od szkieł ołowiowych; używane do wyrobu luksusowego szkła gospodarskiego.
CZĘSTOTLIWOŚĆ CZĘSTOTLIWOŚĆ: Wielkość fizyczna określona jako stosunek liczby drgań do czasu, w którym drgania te zostały wykonane; cz. jest odwrotnością okresu.
CZOPUCH CZOPUCH: Przewód dymowy poziomy lub pochyły, w którym zbierają się spaliny z jednego lub kilku palenisk, zanim przejdą do komina.
CZUJKA CZUJKA: Samoczynne urządzenie ostrzegające, czułe na zmiany określonych wielkości fizycznych w swym otoczeniu, uruchamiające zdalnie urządzenie alarmowe; ze względu na rodzaj bodźca rozróżniamy cz. mechaniczne, akustyczne, cieplne, chemiczne itd.; ze względu na wykonywane funkcje: cz. włamaniowe, pożarowe, itd.
CZUJNIK CZUJNIK: Przyrząd pomiarowy, w którym małe zmiany wielkości mierzonej powiększane są za pomocą przekładni tak, by wywoływały łatwo obserwowalne zmiany wskazań przyrządu; w niektórych cz. przebieg mierzonej wielkości przetwarzany jest uprzednio na przebieg innej, dogodniejszej do pomiaru wielkości fizycznej.
DACH DACH: Przekrycie płaskie lub krzywiznowe, osłaniające pomieszczenia budowli przed opadami atmosferycznymi, słońcem, wiatrem oraz przenoszące obciążenia od śniegu i wiatru; składa się z konstrukcji nośnej, z pokrycia i ew. z warstwy izolacji cieplnej.
DACHÓWKA DACHÓWKA: Wyrób budowlany o różnych kształtach i wymiarach, wykonany z gliny ceglarskiej (d. ceramiczna), ze szkła (d. szklana) lub też z innych materiałów, używany do krycia dachów.
DEDUKCJA DEDUKCJA: Wyprowadzanie ze zdań uznanych za prawdziwe ich logicznych następstw wg tzw. reguł dowodzenia.
DEKARSTWO DEKARSTWO: Technika krycia dachów; jedna z dziedzin rzemiosła budowlanego.
DEKLAROWANY WSPÓŁCZYNNIK PRZEWODZENIA CI DEKLAROWANY WSPÓŁCZYNNIK PRZEWODZENIA CI: Deklarowany współczynnik przewodzenia ciepła określa producent materiału. Deklaruje on, że 90% produkcji danego wyrobu ma przewodność cieplną lepszą od wartości deklarowanej na poziomie ufności 90%.Przewodność cieplna próbek materiału jest zależna od wielu parametrów (m.in. gęstości, temperatury). Stąd, nawet w przypadku próbek tego samego materiału, od tego samego producenta, identycznie badanych (zgodnie z odpowiednią PN-ISO), występują różnice wyników badań spowodowane różnicami technologicznymi i struktury materiału. Z tego względu na temat przewodności cieplnej materiału można wypowiadać się na podstawie odpowiednio dużej serii badań i po odpowiednim opracowaniu statystycznym wyników. W ten sposób określa się deklarowaną przewodność cieplną. Źródło: www.rockwool.p
DRENAŻ ROZSĄCZAJĄCY DRENAŻ ROZSĄCZAJĄCY: Sieć przewodów, zwykle preferowanych na całej długości, które powoli rozprowadzają w gruncie wodę lub oczyszczone ścieki.
DREWNO KLEJONE DREWNO KLEJONE: Wykonywane jest z cienkich warstw drewna, które sklejane są w podwyższonej temperaturze pod ciśnieniem. Jest bardziej wytrzymałe od drewna litego, dlatego wykonywane z niego elementy mogą mieć mniejsze kształty.
DRGANIA DRGANIA: Zjawisko, w którym pewne wielkości charakterystyczne są funkcjami czasu, zazwyczaj na przemian rosnącymi i malejącymi w następujących po sobie kolejno przedziałach czasu.
DRGANIA AKUSTYCZNE DRGANIA AKUSTYCZNE: Drgania cząstek środowiska sprężystego względem położenia równowagi.
DYFUZJA DYFUZJA: Proces, w wyniku którego ustala się równowaga koncentracji elementów układu na skutek ich bezładnej wędrówki.
DYLATACJA DYLATACJA: Rozszerzalność (cieplna); szczelina dylatacyjna.
DYSOCJACJA DYSOCJACJA: Rozpad cząsteczki na mniejsze fragmenty.
DYSOCJACJA TERMICZNA DYSOCJACJA TERMICZNA: Dysocjacja zachodząca pod wpływem podwyższonej temperatury, której produktem mogą być atomy, rodniki, cząsteczki.
DZIEGIEĆ DZIEGIEĆ: Produkt suchej destylacji różnych gatunków drewna, głównie brzozowego, stanowiący ciemno – brunatną gęstą ciecz, zawierającą węglowodory aromatyczne.
DŹWIĘK DŹWIĘK: Zaburzenie falowe rozchodzące się w środowisku sprężystym, związane z drganiami akustycznymi o takiej częstotliwości, że zdolne jest wytworzyć wrażenie słuchowe u człowieka o normalnym słuchu; wrażanie słuchowe wytworzone drganiami akustycznymi.
DZWIĘK POWIETRZNY DZWIĘK POWIETRZNY: Dźwięk powstający i rozprzestrzeniający się w powietrzu. Źródlo: www.rockwool.pl
DŹWIĘKI MATERIAŁOWE DŹWIĘKI MATERIAŁOWE: Dźwięki przenoszone przez materiały, np. na skutek uderzeń.
DŹWIĘKI POWIETRZNE DŹWIĘKI POWIETRZNE: To dźwięki rozmowy, radia, telewizji, urządzeń akustycznych.
DŹWIĘKOCHŁONNE MATERIAŁY DŹWIĘKOCHŁONNE MATERIAŁY: Materiały stosowane w charakterze składników, które pochłaniają energię fali dźwiękowej padającej, przez co zmniejsza się energia fali odbitej.
DŹWIĘKOCHŁONNE WYROBY DŹWIĘKOCHŁONNE WYROBY: Są wyrobami z materiału dźwiękochłonnego, często o specjalnie wykończonej powierzchni, które można stosować bezpośrednio na suficie, ścianie lub podłodze. Przykłady: płyty z wełny mineralnej, wiórkowe, pilśniowe miękkie, z elastycznych pianek PUR, tynki akustyczne.
DŹWIĘKOCHŁONNOŚĆ DŹWIĘKOCHŁONNOŚĆ : Zdolność (materiału) do pochłaniania dźwięków.
DŹWIĘKOCHŁONNOŚĆ MATERIAŁU DŹWIĘKOCHŁONNOŚĆ MATERIAŁU: Inaczej POCHŁANIALNOŚĆ AKUSTYCZNA. Zdolność materiału do zamiany energii dźwięku na ciepło w porowatej strukturze materiału, na który padają dźwięki. Najlepszą dźwiękochłonność wykazuje materiał, który jest elastyczny i przepuszcza powietrze, np. wełna mineralna, pianka PUR o porach otwartych.
DŹWIGAR DŹWIGAR: Poziomy element konstrukcyjny o znacznej długości w stosunku do wymiarów poprzecznych, przenoszący na podpory obciążenia działające prostopadle do jego osi wzdłużnej; w zależności od przeznaczenia rozróżnia się dz. stropowe, dachowe, mostowe, płatów nośnych (samolotu) itp.
DŁAWNICA DŁAWNICA: Urządzenie uszczelniające szczelinę między ścianką zamkniętego naczynia zawierającego ciecz lub gaz (np. cylindra pompy) i ruchomym elementem (np. tłoczyskiem, nurnikiem) przechodzącym na wylot przez tę ściankę; d. składa się z głębokiej komory wypełnionej szczeliwem i dławnika w postaci tulei, który jest do tej komory wciskany, powodując dociśnięcie szczeliwa do elementu ruchomego i do ścianki.
ECHO ECHO: Dźwięk odbity przychodzący do określonego punktu z takim natężeniem i opóźnieniem, że może być zarejestrowany przez słuchacza odrębnie w stosunku do dźwięku bezpośrednio przychodzącego do tego samego punktu.
EFEKTYWNOŚĆ EKONOMICZNA EFEKTYWNOŚĆ EKONOMICZNA: Stosunek efektu określonej działalności gospodarczej (np. działalności określonego przedsiębiorstwa, gałęzi produkcji) do związanego z nią nakładu.
EKOLOGIA EKOLOGIA: Nauka, która bada wzajemne zaleźności miedzy organizmami oraz ich zespołami a ich żywym i martwym środowiskiem; wyniki badań ekologicznych wskazują drogi ochrony naturalnych zasobów przyrody.
EKONOMIZER EKONOMIZER: Kotłowy podgrzewacz powietrza lub wody.
EKRAN EKRAN: Warstwa materiału odbijającego promieniowanie (np. e. projekcyjny) lub pochłaniającego promieniowanie (e. cieplny) albo świecącego pod wpływem padającego nań promieniowania (e. luminescencyjny).
EKRAN WODNY EKRAN WODNY: Ekran w postaci rzędu rur pionowych wypełnionych wodą, umieszczonych wewnątrz paleniska wzdłuż jego ścian w celu ochrony obmurza kotala przed działaniem wysokiej temperatury.
EKSCENTRYK EKSCENTRYK: Mimosród.
EKSPANSJA EKSPANSJA: Zwiększanie się objętości czynnika termodynamicznego (odwrotność kompresji).
EKSPERYMENT EKSPERYMENT: Wywołanie określonego zjawiska i śledzenie jego skutków w celu uzyskania wiedzy o określonych zależnościach (najczęściej w celu sprawdzenia sformułowanej uprzednio hipotezy).
EKSPLOATACJA EKSPLOATACJA: Wyzyskiwanie, wykorzystywanie (np. bogactw naturalnych); użytkowanie urządzeń.
EKSTRAPOLACJA EKSTRAPOLACJA: Indukcja lub wnioskowanie przez analogie; rozszerzenie funkcji na argumenty lezące zewnątrz zbioru argumentów danej funkcji.
EKSTREMUM FUNKCJI EKSTREMUM FUNKCJI: Maksimum lub minimum funkcji.
ELASTOMERY ELASTOMERY: Grupa tworzyw naturalnych i sztucznych, o własnościach kauczuku; do e. naturalnych należy m. in. kauczuk naturalny oraz jego pochodne, do syntetycznych - czyste polidieny oraz kopolimery 1,3-dwuolefin ze związkami winylowymi; odznaczają się b. dużą odkształcalnością przy zachowaniu właściwości sprężystych.
ELEKTROCIEPŁOWNIA ELEKTROCIEPŁOWNIA: Zakład energetyczny spełniający jednocześnie zadanie elektrowni i ciepłowni tj. wytwarzający energie elektryczną i ciepło wykorzystywane do ogrzewania oraz do celów technologicznych.
ELEKTRODA ELEKTRODA: element przewodzący (najczęściej metalowy) graniczący bezpośrednio z jakimś środowiskiem (np. elektrolitem półprzewodnikiem, zjonizowanym gazem) i doprowadzający doń (e. dodatnia, anoda) lub odprowadzający z niego (e. ujemna, katoda) prąd elektryczny; element przewodzący (najczęściej metalowy) graniczący bezpośrednio z jakimś środowiskiem i wywołujący w nim specyficzne zjawiska elektryczne (doprowadzający lub odprowadzający prąd elektryczny, umożliwiający sterowanie strumieniem elektronów za pomocą odpowiednio zlokalizowanego pola elektrycznego itd.) każda e. jest e. , lecz nie odwrotnie.
ELEKTRODYFUZJA ELEKTRODYFUZJA: Dyfuzja przyspieszona działaniem pola elektrycznego.
ELEKTROENERGETYKA ELEKTROENERGETYKA: Dział energetyki obejmujący wytwarzanie, przetwarzanie i przesyłanie energii elektrycznej.
ELEKTROFILTR ELEKTROFILTR: Filtr elektrostatyczny - urządzenie odpylające, w którym wytrącanie cząstek pyłu lub kropli cieczy (mgły) ze strumienia przepływającego gazu następuje głównie na skutek działania pola elektrycznego na naładowane elektrycznie cząstki pyłu lub mgły.
ELEKTROLIT ELEKTROLIT: Układ ciekły zdolny do przewodzenia prądu elektrycznego dzięki obecności swobodnie poruszających się jonów.
ELEKTROLIZA ELEKTROLIZA : Proces elektrochemiczny zachodzący w roztworze zawierającym zdysocjowany związek chemiczny pod wpływem przepływającego przez roztwór prądu stałego, polegający na przesuwaniu się i wydzielaniu kationów na katodzie, a anionów na anodzie; e. prowadzi do rozkładu elektrolitu z wydzielaniem się na elektrodach metalu lub gazów, e. przeprowadza się w specjalnych aparatach zwanych elektrolizerami.
ELEKTROMAGNES ELEKTROMAGNES: Przyrząd złożony z rdzenia ferromagnetycznego i cewki, wytwarzający wyraźne zjawiska magnetyczne tylko wtedy, gdy przez cewkę płynie prąd elektryczny.
ELEKTROMAGNETYZM ELEKTROMAGNETYZM: Metalizacja natryskowa przy wykorzystaniu energii elektrycznej (luku elektrycznego lub prądów wielkiej częstotliwości) jako źródła ciepła powodującego stopienie metalu w pistolecie metalizacyjnym.
ELEKTRONIKA ELEKTRONIKA: Dziedzina nauki i techniki zajmująca się praktycznym wykorzystaniem zjawisk, w których podstawowe znaczenie ma dający się sterować ruch elektronów w próżni, gazach i ciałach stałych (zwłaszcza w półprzewodnikach); e. obejmuje teorie działania, właściwości, konstrukcje i technologie przyrządów elektronowych (lamp elektronowych i przyrządów półprzewodnikowych).
ELEKTROTECHNIKA ELEKTROTECHNIKA: Dział wiedzy zajmujący się zastosowaniem zjawisk elektrycznych i magnetycznych do celów praktycznych: budową maszyn i urządzeń elektrycznych, wytwarzaniem i przesyłaniem energii elektrycznej, oświetleniem i ogrzewaniem elektrycznym, telekomunikacją itp.
ELEKTROTERMIA ELEKTROTERMIA: Grzejnictwo elektryczne - dziedzina nauki i techniki zajmująca się bezpośrednim przemianami energii elektrycznej w ciepło.
ELEKTROWNIA ELEKTROWNIA: Urządzenia wraz z niezbędnymi budowlami, służące bezpośrednio do wytwarzania energii elektrycznej.
ELEKTROWNIA CIEPLNA ELEKTROWNIA CIEPLNA: Elektrownia, w której energię elektryczną uzyskuje się przez przetwarzanie energii cieplnej; w zależności od rodzaju zainstalowanych przetwornic energii rozróżnia się e.c. parowe - z silnikami parowymi (najczęściej turbinami parowymi) i e.c. spalinowe z tłokami silnikami spalinowymi lub turbinami gazowymi.
ELEKTROWNIA GEOTERMICZNA ELEKTROWNIA GEOTERMICZNA: Elektrownia cieplna, w której przetwarza się energie cieplną wnętrza ziemi.
ELEKTROWNIA JĄDROWA ELEKTROWNIA JĄDROWA: Elektrownia wytwarzająca energie elektryczną z energii jądrowej.
ELEKTROWNIA SŁONECZNA ELEKTROWNIA SŁONECZNA: Elektrownia wytwarzająca energie elektryczną z energii cieplnej otrzymanej bezpośrednio ze słońca.
ELEKTROWNIA WODNA ELEKTROWNIA WODNA: Elektrownia w której prądnice napędzane są turbinami wodnymi.
ELEKTRYZOWANIE ELEKTRYZOWANIE: Wytwarzanie w danym ciele nadmiaru ładunków elektrycznych jednego znaku.
ELEMENT FUNKCJONALNY ELEMENT FUNKCJONALNY: Cześć układu, np. regulacji automatycznej służąca do pełnienia określonych funkcji (np. element nastawczy, wykonawczy, korekcyjny, opóźniający).
ELEMENT GRZEJNY ELEMENT GRZEJNY: El. zasadnicza część oporowego urządzenia grzejnego w postaci drutu, taśmy lub pręta z materiału oporowego, w którym następuje przemiana energii elektrycznej w ciepło.
ELEMENT KONSTRUKCYJNY ELEMENT KONSTRUKCYJNY: Jednolita, elementarna część konstrukcyjna (maszyny, przyrządu, aparatu, naciągu itd.) wytworzona tylko w wyniku kształtowania (np. odlewania, kucia, prasownia, obróbką skrawaniem), a nie przez połączenie części składowych (jak zespoły konstrukcyjne).
ELEMENT LOGICZNY ELEMENT LOGICZNY: Elementarny układ realizujący (dzięki przyjęciu odpowiedniej interpretacji sygnałów fizycznych na jego wejściach i wyjściach) jakąś funkcje logiczną.
ELEMENT PREFABRYKOWANY ELEMENT PREFABRYKOWANY: Inaczej PREFABRYKAT. Element wykonany poza miejscem jego wbudowania, stosowany przeważnie bez zmiany wymiarów i kształtów.
ELEWACJA ELEWACJA: 1) Inaczej LICO BUDYNKU, jedna z zewnętrznych ścian budynku wraz ze wszystkimi występującymi na niej elementami. Nazwy poszczególnych elewacji określa się według położenia względem stron świata lub otoczenia (południowa, zachodnia, frontowa, tylna, boczna, ogrodowa). 2) Rysunek architektoniczny stanowiący rzut prostopadły budynku na płaszczyznę do niej równoległą.
ELEWATOR ELEWATOR: Duży magazyn zbożowy wyposażony w urządzenia do mechanicznego przenoszenia, wietrzenia, suszenia, sortowania i ważenia ziarna.
EMALIA EMALIA: Szklista, najczęściej nieprzezroczysta masa, otrzymywana przez stapianie naturalnych materiałów skalnych (piasek, kreda, glina) z topnikami (boraks, soda i in.) e. jest stosowana do pokrywania wyrobów metalowych w celu podniesienia ich wyglądu estetycznego i zabezpieczenia przed korozją.
EMBARGO EMBARGO: Zakaz wywozu lub przywozu określonych towarów do danego kraju.
EMISJA EMISJA: Wysyłanie energii w postaci promieniowania elektromagnetycznego lub cząstek elementarnych.
ENERGETYKA ENERGETYKA: Nauka techniczna o przetwarzaniu, przesyłaniu, gromadzeniu i wykorzystywaniu różnych rodzajów energii; dział gospodarki obejmujący obejmujący praktyczne wykorzystanie energii we wszystkich jej postaciach; w zależności od rodzaju wykorzystywanej energii rozróżnia się m.in. elektroenergetykę, e. cieplną (termoenergetykę), e. jądrową e. wodną (hydroenergetykę).
ENERGIA ENERGIA: Jedna z podstawowych wielkości charakteryzujących stan układu fizycznego; skalarna wielkość związana z ruchem i wzajemnym oddziaływaniem układów fizycznych (ciał, układów ciał, pól); w procesach fizycznych e. może być przekazywana, nie może jednak powstawać lub znikać; różnym formom ruchu materii odpowiadają różne postacie e. (np. mechaniczna, elektryczna, promienista, cieplna, chemiczna, jądrowa); każda z tych postaci może się przemieniać w inne w odpowiednich procesach fizycznych.
ENERGIA AKTYWACJI ENERGIA AKTYWACJI: W fizyce atomowej wzrost energii konieczny do zapoczątkowania określonego zjawiska.
ENERGIA CIEPLNA ENERGIA CIEPLNA: Jedna z postaci energii, której źródłem jest bezładny ruch atomów lub cząsteczek ciała.
ENERGIA JĄDROWA ENERGIA JĄDROWA: Energia atomowa - energia wewnętrzna jądrowa atomowego, związana z oddziaływaniem i ruchem nukleonów jądra; potocznie termin e.j. oznacza energie wyzwoloną w reakcjach lub przemianach jądrowych.
ENERGIA KINETYCZNA ENERGIA KINETYCZNA: Energia ruchu ciał wchodzących w skład układu mechanicznego.
ENERGIA POTENCJALNA ENERGIA POTENCJALNA: Energia układu mechanicznego zależna od wzajemnego rozmieszczenia części układu i od ich położenia w zewnętrznym polu sil; e.p. układu równa się pracy, którą muszą wykonać siły działające na dany układ przy przeprowadzeniu układu z danej konfiguracji.
ENTALPIA ENTALPIA: Zawartość ciepła - wielkość fizyczna skalarna określona jako funkcja stanu układu termodynamicznego równa sumie jego energii wewnętrznej i iloczynu ciśnienia i objętości układu.
ENTROPIA ENTROPIA: Miara nieokreśloności, chaotyczności, stopnia nieuporządkowania; wielkość fizyczna charakteryzująca stan układu ciał materialnych i określająca kierunek samoistnych zmian w odosobnionym układzie termodynamicznym; w teorii informacji - miara nieokreśloności doświadczenia, którego wynik nie jest jednoznaczny.
EPICENTRUM EPICENTRUM: Centralny punkt obszaru na powierzchni Ziemi lezący bezpośrednio nad ogniskiem trzęsienia ziemi, do którego najwcześniej dochodzą wstrząsy o największym natężeniu.
EPOKA EPOKA: Określona chwila w danym systemie rachuby czasu.
ERA ERA: W stratygrafii jednostka czasu geologicznego pierwszego rzędu; w przedziale utworów geologicznych odpowiednikiem e. jest grupa.
ERGONOMIA ERGONOMIA: Antropotechnika - nauka interdyscyplinarna zajmująca się przystosowaniem maszyn, narzędzi i środowiska pracy do potrzeb pracownika, aby zredukować do minimum jego wysiłek, zmęczenie i znużenie przy zachowaniu dużej wydajności.
EROZJA EROZJA: Mechaniczne niszczenie i przemieszczanie masy skalnej na powierzchni Ziemi przez wódę płynącą; niszczenie i przemieszczanie masy skalnej na powierzchni Ziemi pod wpływem wszelkich czynników.
ERUPCJA ERUPCJA: Wybuch wulkanu; wydobywanie się na powierzchnie Ziemi produktów wulkanicznych.
ESENCJA ESENCJA: Stężony, wodny lub (częściej) alkoholowy roztwór naturalnych lub syntetycznych substancji zapachowych i smakowych, używany do aromatyzowania wyrobów cukierniczych, napojów gazowych, wódek, likierów, tytoniu i in.; e. otrzymywane są z olejków eterycznych lub przez ekstrakcję ziół; e. nazywa się również stężone roztwory przypraw i używek, np. e. herbaciana, octowa.
ESTAKADA ESTAKADA: Pomost na słupach lub wiadukt do przeprowadzania trasy komunikacyjnej nad poziomem terenu w celu oddzielenia jej od ruchu lokalnego.
ETERNIT ETERNIT: Materiał prasowany z masy cementowej z dodatkiem włókien azbestowych; stosowany w postaci płyt płaskich lub falistych do krycia dachów oraz do wyrobu rur.
ETYLEN ETYLEN: Węglowodór nasycony z grupy olefin, bezbarwny gaz o słabym zapachu estrowym, działa narkotyzująco; pali się gorącym, świecącym płomieniem, tworzy z powietrzem mieszaniny wybuchowe; e. otrzymuje się z gazów powstałych podczas krakingowej destylacji nafty, z gazów powstałych podczas krakingowej destylacji nafty, z gazów koksowniczych i z alkoholu etylowego przez odciągniecie cząstki wody; e. jest surowcem wyjściowym do produkcji syntetycznego etanolu; stosowany głównie do przerobu na polietylen i styren.
EWOLUCJA EWOLUCJA: Proces przekształcania się organizmów z zmiennych warunkach środowiska; polega na powstawaniu i utrwalaniu się w ciągu pokoleń nowych, dziedzicznych cech przystosowawczych, różnicowaniu się populacji i wyodrębnieniu nowych gatunków, coraz liczniejszych, wyżej zorganizowanych i wyspecjalizowanych.
FAKTURA FAKTURA: rachunek wystawiany przez dostawcę towarów lub świadczącego usługi nabywcy (kupującemu towar), w którym określa wysokość wynagrodzenia przypadającego mu za wykonanie świadczeń; charakterystyczna powierzchnia obrobionego przedmiotu (np. kamienia) zależna od właściwości tworzywa oraz sposobu obróbki i zastosowanych narzędzi.
FALA AKUSTYCZNA FALA AKUSTYCZNA : Zaburzenie stanu równowagi ośrodka sprężystego, polegające na przenoszeniu energii przez drgające cząstki bez zmiany ich średniego położenia; f.a. wywołuje chwilowe zmiany gęstości ośrodka, wskutek czego powstają chwilowe różnice ciśnień, które stają się źródłem zaburzenia cząstek przyległych.
FARBA FARBA : Powłokotwórczy materiał kryjący, stanowiący jednolitą zawiesinę pigmentów (zwykle z wypełniaczami) w spoiwie, f. stosuje się w celach ochronnych lub dekoracyjnych, nanosząc ją w postaci ciekłej na malowane podłoże, na którym po wyschnięciu tworzy powłokę kryjącą, f. najczęściej klasyfikuje się wg rodzaju ich spoiwa (na f. olejne, celulozowe, klejowe, kazeinowe, wapienne, krzemianowe, itp.); ze względu na rolę spełniana na podłożu rozróżnia się f. podkładowe i nawierzchniowe; ze względu na zastosowanie rozróżnia się f. artystyczne, malarskie, drukowe.
FASADA FASADA : Elewacja frontowa, tj. od tej strony od której znajduje się przeważnie główne wejście do budynku, wyróżniająca się zwykle od pozostałych elewacji bogatszym wykończeniem.
FIBRA FIBRA : Rodzaj sztucznej skóry otrzymanej z nieklejonego papieru, którą nasyca się chlorkiem cynkowym, następnie poddaje sprasowaniu pod ciśnieniem i długotrwałemu spłukaniu; f. jest stosowana jako materiał elektroizolacyjny, na uszczelki i do wyrobu galanterii.
FILAR FILAR : pionowy element ściany, spełniający rolę słupa podpierającego belki, podciągi, nadproża lub skupienia nad otworami budynku lub budowli; pośrednia podpora mostu dzieląca go na przęsła.
FILC FILC : Wyrób włókienniczy otrzymywany z nie uporządkowanych wzajemnie się przeplatających i spilśnionych włókien pochodzenia zwierzęcego (wełna, sierść), nieraz z dodatkiem bawełny lub włókien wiskozowych; tworzenie struktury f. odbywa się przez działanie sił mechanicznych (drgania, uderzenia, tarcie) w środowisku mokrym i w odpowiedniej temperaturze, f. odznaczają się dużą zwartością, dobrymi właściwościami dźwiękochłonnymi i ciepłochłonnymi oraz pewną sprężystością; jest stosowany w budownictwie, technice, produkcji konfekcji, obuwia itd.
FILTRACJA FILTRACJA: metoda oddzielania od siebie dwóch faz znajdujących się w mieszaninie przez mechaniczne zatrzymanie jednej z nich w przegrodzie porowatej w odpowiednich aparatach – filtrach; przez f. oddziela się ciała stałe lub ciecze od gazu; przesączanie się cieczy przez skałę.
FIZYKA FIZYKA : Podstawowa nauka przyrodnicza badająca metodami ilościowymi własności materii, zachodzące w niej zjawiska i prawa nimi rządzące.
FLUATOWANIE FLUATOWANIE: Impregnowanie elementów budowlanych, narażonych na wpływy atmosferyczne i chemiczne, za pomocą wodnych roztworów soli kwasu krzemowo-fluoro-wodorowego (fluatów).
FOLIA FOLIA : Wyrób zwykle walcowany z metalu nieżelaznego lub tworzywa sztucznego, ew. w połączeniu z innymi materiałami, w postaci arkuszy lub taśmy jedno- lub wielowarstwowej; f. metalowa – cienka blacha o grubości do 0,1mm, np. aluminiowa lub cynowa, stosowana do pakowania lub w przemyśle elektrotechnicznym do wyrobu kondensatorów; f. z tworzywa sztucznego, grubości do 2mm, stosuje się do wyrobu opakowań, błon fotograficznych, odzieży, wykładzin itd.
FOLIA DACHOWA FOLIA DACHOWA: Jedna z warstw wstępnego krycia. Układa się ją na dachu, pomiędzy łatami a kontr łatami, służy jako podłoże pod pokrycie docelowe i jako dodatkowa (obok pokrycia) ochrona przed wiatrem i opadami.
FORMALDEHYD FORMALDEHYD : Aldehyd mrówkowy.
FORMALIZACJA FORMALIZACJA : Przedstawienie informacji w języku formalnym.
FRYZ FRYZ: pozioma część belkowania w klasycznych porządkach architektonicznych, zawarta między architrawem a gzymsem; element wystroju architektonicznego w postaci pasa płaskorzeźbionego lub malowanego, o różnych motywach dekoracyjnych, zależnie od danego stylu.
FUNDAMENT FUNDAMENT: Element konstrukcyjny, za którego pośrednictwem przekazywane są wszystkie obciążenia budowli na podłoże gruntowe. Fundament może być wykonany z betonu, żelbetonu, murowany z cegieł lub kamieni. Przekazywane obciążenia powodują odkształcenia gruntu, co z kolei powoduje osiadanie budowli. Fundament powinien zapewnić: minimalne i równomierne osiadanie budowli oraz jej stateczność, właściwą głębokość posadowienia (na warstwie gruntu o odpowiedniej nośności i poniżej strefy przemarzania gruntu), zabezpieczenie budowli przed zawilgoceniem. Ze względu na sposób posadowienia fundamenty dzieli się na: 1) przekazujące obciążenia bezpośrednio na grunt (posadowienie bezpośrednie): ławy fundamentowe (pod murami) i stopy fundamentowe (pod słupami, filarami), płyty fundamentowe; 2) fundamenty przekazujące obciążenie pośrednio (posadowienie pośrednie): na palach fundamentowych, studniach fundamentowych.
FUNGICYDY FUNGICYDY: Substancje chemiczne stosowane do zwalczania grzybów pasożytniczych powodujących choroby roślin uprawnych, niszczenie drewna, skór, tkanin. Należy do nich większość środków stosowanych do impregnacji drewna budowlanego, m.in. więźby dachowej.
FUNKCJA LOSOWA FUNKCJA LOSOWA: zmienna losowa X(t) zależna od parametru t (czasu, współrzędnych przestrzennych itd.); zdarzenie losowe opisane w zbiorze zdarzeń elementarnych tożsamych z pewnymi funkcjami argumentu t, zwanych realizacjami procesu.
FUNKCJONALIZM FUNKCJONALIZM : Kierunek we współczesnej architekturze, urbanistyce i sztukach stosowanych opierający się na założeniu, iż zasadniczym czynnikiem każdego budynku, układu przestrzennego lub sprzętu jest jego funkcja, od której uzależnione są zarówno elementy techniczne, jak i estetyczne.
FUTUROLOGIA FUTUROLOGIA : Zespół naukowych metod przewidywania przebiegu różnych zjawisk w przyszłości.
GABARYT GABARYT : Maksymalne wymiary zewnętrzne danego urządzenia, maszyny itp.
GAZOBETON GAZOBETON : Lekki, porowaty beton otrzymywany przez wprowadzenie do zaprawy cementowej lub wapiennej substancji gazotwórczych (np. sproszkowany glin, sproszkowany karbit, stopy krzemu z glinem, wodą utlenioną i in.).
GAZOCIĄG GAZOCIĄG : Rurociąg do przesyłania gazu palnego (np. ziemnego, miejskiego) na dużą odległość.
GAZOGIPS GAZOGIPS : Tworzywo gipsowe o dużej ilości drobnych zamkniętych porów, uzyskane z zaczynu gipsowego zmieszanego z domieszką gazotwórczą; g. Stosuje się w budownictwie głównie w postaci płyt izolacyjnych.
GAZOWNICTWO GAZOWNICTWO : Jedna z gałęzi przemysłu obejmująca rozprowadzanie i wykorzystanie gazu ziemnego, wytwarzanie i wykorzystanie gazu węglowego mieszanego, dwugazu itp.
GENERACJA DRGAŃ ELEKTROMAGNETYCZNYCH GENERACJA DRGAŃ ELEKTROMAGNETYCZNYCH : Proces przekształcania różnych postaci energii elektrycznej na energię drgań.
GENERATOR GENERATOR : Urządzenie lub maszyna do wytwarzania (generowania) określonego czynnika energetycznego np. gazu palnego (g. gazu, czadnica) albo określonego rodzaju lub postaci energii, np. energii elektrycznej z energii mechanicznej (prądnica elektryczna, hydrogenerator, turbogenerator), energii drgań elektrycznych z energii prądu stałego (g. drgań elektrycznych).
GENOTYP GENOTYP : Zespół właściwości dziedzicznych organizmu, uwarunkowany odpowiednim składem genów.
GEOTERMIKA, GEOTERMODYNAMIKA GEOTERMIKA, GEOTERMODYNAMIKA : Dział geofizyki obejmujący badania stanu cieplnego wnętrza Ziemi.
GEOWŁÓKNINA GEOWŁÓKNINA: Geowłókniny igłowane są materiałem tekstylnym o sprężystej, porowatej strukturze. Włókna wewnątrz struktury są zespolone mechanicznie przeplotem na kształt ogniw łańcucha, poddane naprężeniom mogą przenosić obciążenia statyczne i dynamiczne na dużej płaszczyźnie zewnętrznej i wewnętrznej. Geowłókniny wydłużają żywotność konstrukcji, zwiększają wytrzymałości i znacznie lepiej odwodniają w porównaniu do tradycyjnych metod. Geowłókniny ochronne chronią geomembrany przed uszkodzeniami mechanicznymi – przebiciem i przetarciem, na składowiskach odpadów, w tunelach oraz zbiornikach wodnych. Stosowane są także m.in. do ochrony złóż filtracyjnych przed zanieczyszczeniem drobnymi cząsteczkami i pyłem pochodzącym z wyżej położonych warstw gruntu lub piasku. Geowłókninę w rulonie stosuje się dla ochrony wypełnienia rowów drenarskich. Szerokie płachty używane są w przypadku wykonywania złóż żwirowo piaskowych w wykopach szerokoprzestrzennych.
GĘSTOŚĆ STRUMIENIA CIEPLNEGO GĘSTOŚĆ STRUMIENIA CIEPLNEGO: Gęstość strumienia cieplnego q, jest to strumień cieplny wymieniony na jednostkę pola A. Jednostką miary jest [W/m2].Źródlo: www.rockwool.pl
GĘSTOŚĆ, MASA WŁAŚCIWA (CIAŁA JEDNORODNE GĘSTOŚĆ, MASA WŁAŚCIWA (CIAŁA JEDNORODNE: Wielkość określana stosunkiem masy ciała do jego objętości.
GLINKA KAOLINOWA GLINKA KAOLINOWA : Kaolin.
GLINOKRZEMIANY GLINOKRZEMIANY : Związki chemiczne o budowie krzemianów, powstałe przez częściowe zastąpienie atomów krzemu Si w krzemianach atomami glinu Al.; g. stanowią surowce w produkcji materiałów budowlanych (cegła, dachówka, cement i in.) oraz w przemyśle ceramicznym (porcelana, fajans, wyroby kamionkowe itp.).
GÓRNICTWO GÓRNICTWO: nauka obejmująca całokształt zagadnień związanych z poszukiwaniem, udostępnianiem i eksploatacja kopalin użytecznych; gałąź przemysłu obejmująca ogół procesów związanych z wydobywaniem z ziemi kopalin użytecznych i ich przeróbką.
GOSPODARKA SKOJARZONA GOSPODARKA SKOJARZONA : Gospodarka oparta na zasadzie jednoczesnego i współzależnego wyzyskania określonych dóbr materialnych do różnych celów, np. w energetyce jednoczesne wytwarzanie energii elektrycznej (do oświetlania i napędu maszyn) oraz energii cieplnej (do ogrzewania).
GRAFIT GRAFIT : Trwała, heksagonalna odmiana alotropowa węgla; występuje w przyrodzie jako minerał tworząc skupienia drobniutkich, b. miękkich łuseczek oraz jest otrzymywany sztucznie przez ogrzewanie do wysokich temperatur substancji bogatych w węgiel; techniczne znaczenie ma przede wszystkim g. sztuczny.
GRUBOŚĆ WARSTWY POWIETRZA RÓWNOWAŻNA DYF GRUBOŚĆ WARSTWY POWIETRZA RÓWNOWAŻNA DYF: Grubość nieruchomej warstwy powietrza o takim samym oporze przepływu pary wodnej jak próbka o grubości d. Jednostka miary [m]. Oznacza to, że materiał, o grubości warstwy powietrza równoważnej dyfuzji pary wodnej Sd=0,02 m, tworzy opór dla pary wodnej taki, jak 2 cm warstwa powietrza. Sd jest parametrem bezwzględnym, który odzwierciedla poziom paroprzepuszczalności materiału.
GRUNT GRUNT: Preparat najczęściej w postaci ciekłej, nakładany na podłoże lub podkład bardzo cienką warstwą w celu jej wzmocnienia lub zmniejszenia chłonności lub poprawienia przyczepności itp.
GRUNT BUDOWLANY GRUNT BUDOWLANY : Materiał służący do wykonywania budowli ziemnej, np. zapory ziemnej.
GRUNT NOŚNY GRUNT NOŚNY : Grunt, na którym można bezpośrednio posadowić budowlę bez obawy, że w elementach jej powstaną niebezpieczne naprężenia powodujące pęknięcie lub inne odkształcenia; grunt może być uznany za nośny tylko w stosunku do określonej budowli.
GRUNTOWANIE GRUNTOWANIE : Powlekanie powierzchni przeznaczonej do malowania warstwą materiału mającego właściwości silnego wiązania się z podłożem, w celu stworzenia jednolitej powłoki (zwanej gruntem) oraz zwiększenia przyczepności materiału malarskiego do powierzchni malowanej.
GRUZOBETON GRUZOBETON: Beton gruzowy - beton lekki, w którym kruszywem jest gruz; g. bywa stosowany do wykonywania ścian litych, bloków, pustaków, cegieł itp.
GRZEJNIK GRZEJNIK : Urządzenie oddające energię cieplną, powstającą na miejscu w wyniku przetwarzania innych rodzajów energii lub doprowadzona z zewnątrz z pośrednictwem rozmaitych nośników ciepła (pary wodnej, gorącej wody, gorącego powietrza); g. stosuje się zarówno do nagrzewania ciał stałych lub ciekłych (np. piece przemysłowe, bojlery, kuchenki) jak i do ogrzewania powietrza w pomieszczeniach.
GRZYB BUDOWLANY GRZYB BUDOWLANY : Grupa grzybów klasy podstawczaków, które powodują rozkład drewna w budynkach, konstrukcjach kopalnianych, mostowych i nawierzchni kolejowych.
GUMA MIKROPOROWATA GUMA MIKROPOROWATA: Mikroguma - elastyczny porowaty materiał otrzymywany różnymi metodami z elastomerów dających się wulkanizować; g.m. ma na ogół bardzo drobne pory, otwarte, zamknięte lub mieszane; stosowana m.in. do wyrobu podeszew, obcasów, uszczelek, płyt izolacyjnych.
GŁOŚNOŚĆ GŁOŚNOŚĆ : Wielkość charakteryzująca dźwięk pod względem subiektywnego odczuwania go przez człowieka; g. zależy od natężenia i częstotliwości dźwięku; jednostką g. jest son.
HARTOWANIE HARTOWANIE : Zabieg obróbki cieplnej, polegający na nagrzewaniu i wygrzewaniu stopu w odpowiedniej temperaturze zależnej od rodzaju materiału, w której następują przemiany strukturalne i następnym dostatecznie szybkim ochłodzeniu, h. przeprowadza się w celu uzyskania materiału o większej twardości; w zależności od sposobu nagrzewania rozróżnia się: h. płomieniowe (nagrzewanie za pomocą palników gazowych), h. indukcyjne (nagrzewanie prądami wirowymi), h. kąpielowe (nagrzewanie w kąpieli solnej lub ołowiowej) i in.
HAŁAS HAŁAS: Niepożądany lub szkodliwy dźwięk. Ze względu sposób powstania rozróżnia się hałas wibracyjny lub turbulentny, ze względu na zmiany czasowe - hałas stacjonarny, niestacjonarny, impulsowy i udarowy. Dopuszczalne poziomy hałasu w danych warunkach określane są przez normy, na przykład w centrum miast w dzień nie powinien on przekraczać 60 dB (w nocy 50 dB), natomiast na terenach chronionych (parkach, uzdrowiskach, itp.) odpowiednio 40 i 30 dB. Hałas szkodliwy to taki, który przekracza 85 dB.
HAŁAS HAŁAS : Dźwięk niepożądany lub szkodliwy dla zdrowia ludzkiego. Rozróżnia się hałasy ciągłe o nieznacznych zmianach natężenia i widma częstotliwości w czasie (szmer, szum) oraz hałasy impulsowe (np. huk, trzask). Szkodliwość hałasu zależy od jego natężenia, widma częstotliwości, charakteru zmian w czasie, zawartości składowych niesłyszalnych oraz długotrwałości działania. Subiektywne odczucie natężenia dźwięków (w tym również hałasu) określa głośność. W zależności od rodzaju źródła emisji dźwięku rozróżnia się hałas przemysłowy (na stanowiskach pracy i w otoczeniu zakładu), komunikacyjny (drogowy, kolejowy i lotniczy) oraz osiedlowy (komunalny i mieszkaniowy). Bezpośredni wpływ hałasu na ludzi objawia się zakłóceniami ich aktywności (wypoczynku, komunikacji słownej, pracy umysłowej, itp.), stwarzając jednocześnie odczucie dyskomfortu i uciążliwości wywołanej warunkami akustycznymi; hałas wpływa niekorzystnie na narząd słuchu, układy nerwowy i krążenia oraz inne narządy wewnętrzne; hałas o poziomie natężenia dźwięku 45-70 dB jest przyczyną występowania u ludzi m.in. uczucia zmęczenia i ogólnego wyczerpania, obniżenia czułości wzroku, zwiększenia częstości występowania bólów i zawrotów głowy, stanów niepokoju i rozdrażnienia, niekorzystnie wpływa na sen i wypoczynek; powyżej 80 dB powoduje uszkodzenia narządowe (trwałe obniżenie ostrości słuchu lub chwilowa głuchota); bardzo nieprzyjemny i szkodliwy jest krótkotrwały, nieoczekiwany hałas impulsowy powyżej 90 dB oraz wąskopasmowy o wysokiej częstotliwości (powyżej 4000 Hz, np. pisk, syk). Reakcja biologiczna i psychiczna na działanie hałasu jest częściowo odmienna u różnych ludzi w zależności od wieku, płci, nastawienia emocjonalnego. Problemami zwalczania hałasu zajmuje się akustyka techniczna, budowlana i urbanistyczna.Źródło: www.rockwool.pl
HAŁAS BYTOWY HAŁAS BYTOWY: Powstaje w wyniku użytkowania pomieszczeń w budynkach stosownie do ich przeznaczenia. W zależności od źródła może być dźwiękami powietrznymi lub uderzeniowymi.
HAŁAS POGŁOSOWY HAŁAS POGŁOSOWY: Powstaje w budynku w wyniku kolejnych odbić od przegród ograniczających pomieszczenia fal akustycznych wypromieniowanych przez źródło do danego pomieszczenia. Występuje w pomieszczeniach, którego przegrody mają powierzchnie odbijające dźwięk.
HELIOENERGETYKA HELIOENERGETYKA: Dział energetyki obejmujący przetwarzanie energii promieni słonecznych.
HERMETYZACJA HERMETYZACJA: Uszczelnianie zabezpieczające przed przenikaniem gazów.
HOMEOSTAT HOMEOSTAT: Cybern. układ złożony z szeregu regulatorów odwzorowujących homeostazę, czyli zdolność organizmów do zachowania równowagi funkcjonowania nawet w niesprzyjających warunkach.
HOMOGENIZACJA HOMOGENIZACJA: Chem. wytwarzanie jednolitej trwałej mieszaniny z dwóch lub więcej składników nie mieszających się ze sobą w warunkach normalnych; h. wywołuje się przez zastosowanie środków mechanicznych, np. mieszadeł szybkoobrotowych ultradźwiękowych oraz chemicznych – dyspergatorów lub emulgatorów; h. ma zastosowanie przy wyrobie margaryny, majonezów, kremów kosmetycznych i w wielu innych dziedzinach przemysłu.
HUTNICTWO HUTNICTWO: Przemysł obejmujący otrzymywanie metali z rud (wykorzystujący także złom) oraz przeróbkę plastyczną metali w walcowniach i kuźniach na półwyroby i wyroby gotowe.
HYDROFOBIZACJA HYDROFOBIZACJA: Nasycenie materiału preparatem - impregnatem hydrofobizującym. Na powierzchni materiału tworzy się cienka warstwa, która chroni przed wnikaniem wody i zanieczyszczeń, jednocześnie nie blokując przepływu pary wodnej.
HYDROFOBIZOWANY PRODUKT HYDROFOBIZOWANY PRODUKT: Produkt nie zatrzymujący wody, trudnozwilżalny.
HYDROFOR HYDROFOR: Zespół urządzeń mechanicznych z napędem elektrycznym, ze zbiornikiem wodno-powietrznym, działający automatycznie, podnoszący wodę na wyższe kondygnacje budynku w wypadku, gdy ciśnienie zasilanej wody, np. z sieci zewnętrznej jest niewystarczające lub gdy woda dostarczana do budynku pochodzi z własnego ujęcia, np. ze studni.
HYDROLOGIA HYDROLOGIA: Nauka o wodach występujących w przyrodzie, dzieli się na hydrometeorologię (h. atmosfery), h. kontynentalną (h. wód śródlądowych) i oceanografię.
IMMUNOLOGIA IMMUNOLOGIA: Nauka zajmująca się zjawiskami odporności organizmów na działanie czynników chorobotwórczych.
IMPLIKACJA IMPLIKACJA: Zdanie złożone „jeśli p to q” (oznaczane p Þ q), które jest prawdziwe , jeśli zdanie q jest prawdziwe lub jeśli p i q są zdaniami fałszywymi.
IMPLOZJA IMPLOZJA: Gwałtowne zagniecenie naczynia wskutek ciśnienia zewnętrznego, przewyższającego ciśnienie panujące wewnątrz naczynia.
IMPREGNACJA IMPREGNACJA: Nasycanie materiałów różnego rodzaju (papieru, wyrobów włókienniczych, skóry, drewna) środkami zabezpieczającymi je przed szkodliwym działaniem wody, ognia, drobnoustrojów itp. Impregnacja ma na celu także nadanie im określonych własności użytkowych, np. nieprzemakalności, niepalności, odporności na kurczliwość i gniotliwość, nieprzepuszczalności powietrza lub gazów.
IMPREGNACJA DREWNA IMPREGNACJA DREWNA: Nasycanie drewna preparatami chemicznymi w celu uodpornienia go na działanie ognia, grzybów, bakterii i owadów. Główne metody impregnacji drewna to malowanie, smarowanie, kąpiel krótkotrwała, metoda zanurzeniowa (kąpiel długotrwała), metoda ciśnieniowo-próżniowa.
IMPULS IMPULS: Przebieg wielkości fizycznej (np. napięcia elektrycznego) różniącej się od zera lub wartości stałej jedynie w ciągu czasu krótkiego w porównaniu z czasem ustalania się zjawiska w układzie.
INDUKCJA 1 INDUKCJA 1: Wnioskowanie, w którym zdanie stwierdzające jakąś ogólną prawidłowość uznaje się jako wniosek na podstawie uznanych już zdań jednostkowych, stwierdzających poszczególne przypadki tej prawidłowości.
INDUKCJA 2 INDUKCJA 2: oddziaływanie pola (elektrycznego, magnetycznego) na ciała znajdujące się w ich otoczeniu bez zetknięcia się z ciałem wywołującym pole; wielkość fizyczna charakteryzująca pole (elektryczne, magnetyczne).
INDUSTRIALIZACJA INDUSTRIALIZACJA: Uprzemysłowienie – proces przeważającego wzrostu przemysłu w stosunku do rolnictwa i innych działów gospodarki , wyrażający się w szybkim zwiększaniu udziału przemysłu i wielkoprzemysłowej techniki w gospodarce.
INFILTRACJA INFILTRACJA: przenikanie cieczy lub gazów poprzez pory jakiegoś ciała; geol. wnikanie wody i gazów w głąb skorupy ziemskiej.
INFORMACJA INFORMACJA: Każdy czynnik, dzięki któremu obiekt odbierający go (człowiek, organizm żywy, organizacja, urządzenie automatyczne) może polepszyć swoją znajomość otoczenia i bardziej sprawnie przeprowadzić celowe działanie.
INFORMATYKA INFORMATYKA: Dyscyplina naukowo-techniczna zajmująca się całokształtem zagadnień pobierania, przechowywania, przesyłania, przetwarzania i interpretowania informacji.
INFRASTRUKTURA INFRASTRUKTURA: Podstawowe urządzenia i instytucje niezbędne do właściwego funkcjonowania zarówno działów gospodarki (i. techniczna) jak i społeczeństwa jako całości (i. społeczna, świadcząca usługi w dziedzinie prawa, bezpieczeństwa, oświaty, opieki zdrowotnej itd.)
INHIBITOR INHIBITOR: Katalizator ujemny – katalizator, który powoduje zmniejszenie szybkości reakcji chemicznej.
INIEKTOR INIEKTOR: Inżektor – strumienica przetłaczająca czynniki do obszaru o ciśnieniu wyższym niż ciśnienie atmosferyczne.
INSTALACJA INSTALACJA: Zespół urządzeń do prowadzenia czynnika energetycznego (np. prądu elektrycznego, paliwa), produktów odpadowych, sygnałów itd.; w zależności od przeznaczenia rozróżnia się i. elektryczną, sanitarną itp.
INSTRUKCJA INSTRUKCJA: Wyrażenie języka źródłowego określające pewną operację; i. stanowi elementarny składnik programu układanego przez programistę; jednej i. może odpowiadać jeden rozkaz komputera lub seria takich rozkazów ; i. może być poleceniem wykonania określonej złożonej operacji, np. obejmującej kilka działań arytmetycznych i logicznych.
INWERSJA INWERSJA: Zjawiska, w których ze zmianą jednego z parametrów rozpatrywanego układu inny parametr zmienia znak, np. podczas rozprężenia gazów powyżej pewnej temperatury następuje ich ogrzewanie, poniżej tej temperatury – oziębianie.
INWESTOR INWESTOR: Osoba prawna (państwowa, spółdzielcza, prywatna) lub fizyczna podejmująca działalność inwestycyjną.
INŻYNIERIA MATERIAŁOWA INŻYNIERIA MATERIAŁOWA: Dyscyplina naukowa zajmująca się badaniem struktury materiałów oraz ulepszaniem i otrzymywaniem nowych tworzyw o z góry założonych, powtarzalnych własnościach.
INŻYNIERIA SANITARNA INŻYNIERIA SANITARNA: Technika sanitarna – techniczna dyscyplina naukowa zajmująca się tworzeniem higienicznych i zdrowotnych warunków pracy i bytowania ludzi; i.s. obejmuje m.in. wodociągi, kanalizację, urządzenia do oczyszczania wody, do oczyszczania ścieków, instalacje wodociągowe, kanalizacyjne, ciepłownicze i ogrzewcze, wentylacyjne i klimatyzacyjne, kąpieliska, łaźnie, pływalnie, urządzenia balneotechniczne itp.
IZOLACJA IZOLACJA: Warstwa, która utrudnia określone wzajemne oddziaływanie dwóch środowisk (układów). Izolację dzieli się na: elektryczną, akustyczną, cieplną, przeciwkorozyjną oraz przeciwwilgociową.
IZOLACJA AKUSTYCZNA IZOLACJA AKUSTYCZNA: Inaczej DŹWIĘKOCHŁONNA. Jest to rozwiązanie, które zabezpiecza wnętrze przed przedostawaniem się niepożądanych dźwięków z zewnątrz – obniża lub tłumi hałasy. Skuteczna izolacja wymaga stosowania specjalnych materiałów, które odpowiednio zamontowane i dobrane pełnią funkcję bariery dźwiękoszczelnej.
IZOLACJA AKUSTYCZNA PRZEGRODY IZOLACJA AKUSTYCZNA PRZEGRODY: Zdolność do ograniczania przez przegrodę (ścianę lub strop) rozchodzenia się dźwięku.
IZOLACJA CHEMOODPORNA IZOLACJA CHEMOODPORNA: Zabezpiecza materiały przed działaniem czynników niszczących, w tym substancji chemicznych. Uzyskuje się ją powlekając lub oklejając powierzchnie stwardniałego betonu różnymi materiałami, które w wyniku reakcji chemicznych lub fizyko-chemicznych tworzą na powierzchni betonu warstwy ograniczające lub odcinające dostęp do konstrukcji środowiska agresywnego.
IZOLACJA CIEPLNA IZOLACJA CIEPLNA: Inaczej TERMICZNA. Warstwa, która zapobiega niepożądanym wymianom ciepła, wykonana z materiałów o małej przewodności cieplnej w formie zasypek, przędzy, mat.
IZOLACJA ELEKTRYCZNA IZOLACJA ELEKTRYCZNA: Warstwa, która zapobiega przepływowi prądu niepożądana drogą, na przykład po przewodach, kablach, częściach maszyn elektrycznych
IZOLACJA EPOKSYDOWA IZOLACJA EPOKSYDOWA: Jeden z rodzajów izolacji chemoodpornych. Do jej wykonania stosuje się żywice epoksydowe lub kompozyty żywic epoksydowych. Charakteryzuje się odpornością na działanie wielu substancji chemicznych, np. roztworów kwasów organicznych i nieorganicznych (z wyjątkiem kwasu fluorowodorowego i octowego), roztworów wodorotlenków i soli nieorganicznych, olejów, paliw silnikowych.
IZOLACJA OD DŹWIĘKÓW IZOLACJA OD DŹWIĘKÓW: POWIETRZNYCH - ograniczanie rozchodzenia się hałasów pochodzących z rozmów, radia, telewizora – czyli rozchodzących się w powietrzu; UDERZENIOWYCH - ograniczenie rozchodzenia odgłosów kroków, uderzeń, stukania czy toczenia wózka.
IZOLACJA PIONOWA ŚCIAN IZOLACJA PIONOWA ŚCIAN: Chroni ściany piwnic przed wilgocią, wodą opadową i gruntową.
IZOLACJA POZIOMA ŚCIAN IZOLACJA POZIOMA ŚCIAN: Chroni ściany przed kapilarnym podciąganiem wody. Układa się ją najczęściej w dwóch miejscach: na ławach fundamentowych i w ścianach piwnic nad stropem.
IZOLACJA PRZECIWKOROZYJNA IZOLACJA PRZECIWKOROZYJNA: Warstwa w postaci powłok ochronnych, która zabezpiecza przed niszczącym działaniem czynników atmosferycznych metalowe części budowli, instalacji.
IZOLACJA PRZECIWWILGOCIOWA IZOLACJA PRZECIWWILGOCIOWA: Na przykład w postaci lakierów bitumicznych, smoły węglowej, asfaltu lanego, papy smołowej na lepiku, zabezpieczającą budowle, pomieszczenia lub urządzenia przed przenikaniem wody i wilgocią.
IZOLACYJNOŚĆ AKUSTYCZNA IZOLACYJNOŚĆ AKUSTYCZNA: Odporność przegrody na przenoszenie dźwięków powietrznych lub dźwięków uderzeniowych. źródło: www.rockwool.pl
IZOLACYJNOŚĆ OGNIOWA I IZOLACYJNOŚĆ OGNIOWA I: Czas wyrażony w minutach, po którym element budynku w warunkach pożaru przestaje spełniać funkcję bezpiecznego oddzielenia na skutek osiągnięcia na powierzchni nie nagrzewanej zbyt wysokiej temperatury.
IZOLATOR IZOLATOR: Ciało o znikomo małym przewodnictwie elektrycznym (np. ebonit, szkło, porcelana) lub cieplnym – i. cieplny, i. termiczny (np. powietrze, papier).
IZOLOWANIE IZOLOWANIE: Oddzielanie od otoczenia.
IZOMORFIZM IZOMORFIZM: Podobieństwo form krystalicznych dwóch związków chemicznych warunkujące zdolność do tworzenia substytucyjnych roztworów stałych oraz do naprzemiennego narastania kryształów obu substancji.
IZOPROCES IZOPROCES: Proces termodynamiczny przebiegający przy stałej wartości jakiegokolwiek parametru stanu.
IZOTERMA IZOTERMA: Krzywa obrazująca przebieg funkcji w warunkach stałej temperatury, tj. miejsce geometryczne punktów, którym odpowiada ta sama wartość temperatury.
JASKÓŁCZY OGON JASKÓŁCZY OGON: Rodzaj połączenia (spoczynkowego lub ruchowego) stosowany w różnych konstrukcjach, charakteryzujący się tym, że jeden z elementów łączonych ma czop w kształcie trapezu (o przekroju poprzecznym) o większej podstawie na zewnątrz, drugi element zaś – odpowiadające mu kształtem gniazdo.
JASPIS JASPIS: Drobnokrystaliczna skała osadowa składająca się głównie z chalcedonu i kwarcu, o barwie czerwonej, brunatnej lub zielonej (zależnie od domieszek związków żelaza); j. używany jest do wyrobu sprzętu laboratoryjnego, przedmiotów ozdobnych oraz jako materiał dekoracyjny.
JASTRYCH JASTRYCH: Jednolita warstwa wykonana z mieszaniny mającej w trakcie układania konsystencję sypką, plastyczną lub ciekłą, a po upływie określonego czasu twardniejącą; j. stanowi bezspoinowy podkład podłogowy lub rzadziej posadzkę bezspoinową; w zależności od użytego materiału mogą być j.: asfaltowe, cementowe, gliniane, gipsowe, skałodrzewie itp.
JAZ JAZ: Budowa piętrząca, zazwyczaj żelbetowa, wnoszona w poprzek koryta rzeki, wysokość spiętrzenia do 15 m j. budowane są w celu umożliwienia żeglugi w okresach niskiej wody, uzyskania dogodnego ujęcia wody np. dla celów przemysłowych lub bytowych, dla regulacji przepływu itp.
JEDNORODNY JEDNORODNY: Materiał, którego właściwości fizyczne w każdym jego punkcie są jednakowe.
JEDNOSTKA MIARY JEDNOSTKA MIARY: Wartość danej wielkości umownie przyjęta jako mająca wartość liczbową równą jedności.
JEDWAB SZTUCZNY JEDWAB SZTUCZNY: Włókno sztuczne ciągłe, z którego wyroby są podobne do wyrobów z jedwabiu naturalnego.
JONIZACJA JONIZACJA: Zmiana stanu atomu (cząsteczki) polegająca na oderwaniu lub przyłączeniu jednego lub kilku elektronów.
JUSTOWANIE JUSTOWANIE: Regulacja przyrządu optycznego lub pomiarowego.
JUTA JUTA: Włókno łykowe z roślin o tej samej nazwie (z juty białej Corchorus capsularis lub juty kolorowej Corchorus olitorius); juty najwyższej gatunkowo używa się do wyrobu cienkiej przędzy osnowowej, a innej na tkaniny opatrunkowe (worki), dywany, obicia tapicerskie, do wyrobu linoleum, papieru oraz jako materiał elektroizolacyjny.
KALANDER KALANDER: Maszyna o elementach roboczych w postaci walców obrotowych (gładkich lub złożonych), między którymi przechodzi obrabiany wyrób (papier, tkanina, folia); prędkości obrotowe współpracujących walców mogą być jednakowe (k. gładzące – gładziarki) lub różne (k. frykcyjne); k. służą przeważnie do gładzenia powierzchni wyrobów lub do wytłaczania wzorów; operacja ta nosi nazwę kalandrowania.
KALENICA KALENICA: Grzbiet dachu – górna najczęściej pozioma krawędź dwóch połaci dachowych przeciwległych (tj. o liniach okapowych nie schodzących się w jednym punkcie).
KALIBER BRONI KALIBER BRONI: Wielkość określająca najmniejszą średnicę przewodu lufy broni palnej.
KALKULACJA KALKULACJA: Rozliczanie kosztów na jednostkę wytwarzanych, sprzedawanych, nabywanych dóbr lub usług; k. jest jednym z elementów rachunkowości przedsiębiorstw.
KALKULATOR KALKULATOR: Pracownik przeprowadzający kalkulację. Maszyna licząca.
KALORYCZNOŚĆ KALORYCZNOŚĆ: Miernik wartości energetycznej artykułów żywnościowych i pasz wyrażany ilością energii cieplnej w kaloriach, którą otrzymuje organizm ludzki lub zwierzęcy w wyniku ich spożycia; k. zależy od zawartości w produktach 3 głównych składników: tłuszczu, węglowodanów i białek.
KALORYMERT KALORYMERT: Przyrząd do pomiaru ilości ciepła wydzielonego lub pobranego podczas określonej reakcji chemicznej lub procesu fizycznego.
KAMIEŃ KAMIEŃ: Bloki i odłamki skał zwięzłych oderwane w wyniku procesów geologicznych (np. k. polny) lub uzyskane jako urobek w kamiennictwie; w górnictwie węglowym – urobek skały płonnej.
KAMIEŃ KOTŁOWY KAMIEŃ KOTŁOWY: Osad powstający w naczyniach służących do gotowania lub długiego ogrzewania wody, szczególnie uciążliwy w kotłach parowych; k.k. składa się z węglanów wapnia i magnezu, gipsu, krzemianów i związków żelaza, ma małe przewodnictwo cieplne (zwiększa konieczny nakład paliwa) i może powodować zatykanie rur w aparatach; aby uniknąć powstawania k.k. stosuje się w przemyśle zmiękczanie wody zasilającej.
KAMIENIOŁOM KAMIENIOŁOM: Kopalnia odkrywkowa kamienia użytkowego.
KAMPANIA KAMPANIA: Okres produkcji sezonowej, np. k. cukrownicza, k. ziemniaczana.
KAMUFLAŻ KAMUFLAŻ: Malowanie maskujące.
KANALIZACJA KANALIZACJA: Zespół urządzeń technicznych wraz z siecią przewodów kanalizacyjnych i budowlami, przeznaczony do odprowadzania ścieków z określonych terenów mieszkalnych lub przemysłowych do odbiornika ścieków (zwykle po uprzednim ich oczyszczeniu).
KANAŁ KANAŁ: Przewód (zwykle o przekroju prostokątnym) wykonany w ścianie budowli (np. k. dymowy, k. wentylacyjny); Przewód wykonany w ściance elementu maszyny (np. k. smarujący).
KANAŁ CENTRALNEGO OGRZEWANIA KANAŁ CENTRALNEGO OGRZEWANIA: Kanał ciepłowniczy. podziemna samodzielna budowla lub część budowli mieszcząca przewody ogrzewania zdalaczynnego; wydzielona przestrzeń pod podłogą przeznaczona na umieszczenie rozdzielczych przewodów centralnego ogrzewania.
KANAŁ CIEPŁOWNICZY KANAŁ CIEPŁOWNICZY: Kanał centralnego ogrzewania.
KANAŁ ŚCIEKOWY KANAŁ ŚCIEKOWY: Kanał podziemny, szczelny, ułożony ze spadkiem, służący do grawitacyjnego odprowadzania ścieków.
KANTÓWKA KANTÓWKA: Krawędziak.
KAOLIN KAOLIN: Glinka kaolinowa – osadowa skała ilasta, której głównym minerałem jest kaolinit; biała, szara lub żółtawa, w stanie suchym lub pylasta, zmoczona staje się plastyczna; k. bywa stosowany w przemyśle ceramicznym jako główny składnik mas porcelanowych oraz niekiedy w masach fajansowych i porcelitowych, w przemyśle papierniczym, do wyrobu linoleum, farb klejowych, ultramaryny, a ostatnio aluminium.
KAPILARA KAPILARA: Rurka włoskowata.
KAPILARNOŚĆ KAPILARNOŚĆ: Włoskowatość.
KARTA MAGNETYCZNA KARTA MAGNETYCZNA: Karta pokryta jednostronnie materiałem magnetycznym umożliwiającym wielokrotny zapis oraz odczyt danych zakodowanych dwójkowo.
KARTA TECHNOLOGICZNA KARTA TECHNOLOGICZNA: Podstawowy dokument opisujący proces technologiczny obróbki lub montażu; k.t. powinna zawierać: a) nazwę i oznaczenie części, zespołu lub wyrobu, b) określenie materiału, surówki lub półfabrykatu względnie montowanych zespołów, c) wykaz wszystkich operacji należących do procesu w kolejności ich wykonywania z oznaczeniem stanowisk pracy, d) normy czasowe operacji i grupy zaszeregowania operacji, e) informacje o innych dokumentach związanych z opisywanym procesem technologicznym, np. numery kart instrukcyjnych, numery kart normowania czasu.
KASACJA KASACJA: Wycofanie z eksploatacji (np. pojazdu, samolotu) oraz przeprowadzenie rozbiórki lub przekazanie na złom.
KASZEROWANIE KASZEROWANIE: Laminowanie.
KĄT PŁASKI KĄT PŁASKI: Część płaszczyzny zawarta między dwiema półprostymi wychodzącymi z jednego punktu wraz z tymi półprostymi; Miara kąta.
KATALIZATOR KATALIZATOR: Substancja, która wpływa na zmianę szybkości reakcji chemicznej, pozostając po reakcji w niezmienionej postaci chemicznej; k. który zwiększa szybkość reakcji, nazywa się k. dodatnim, lub krótko katalizatorem, a k. zmniejszający szybkość reakcji – k. ujemnym.
KAUCZUK KAUCZUK: Wielkocząsteczkowa substancja naturalna o wybitnych własnościach elastoplastycznych, otrzymana z lateksu drzew kauczukodajnych (k. naturalny) lub sztuczna o budowie chemicznej i właściwościach podobnych do k. naturalnego (k. syntetyczny).
KAWITACJA KAWITACJA: Zjawisko polegające na tworzeniu się wewnątrz poruszającej się cieczy – w miejscach, gdzie ciśnienie spada poniżej prężności pary nasyconej rozpatrywanej cieczy (przy panującej temperaturze) – obszaru odgraniczonego od reszty cieczy powierzchnią nieciągłości i wypełnionego niejednorodną mieszaniną gazowej i ciekłej fazy danej substancji.
KAZEINA KAZEINA: Białko zawierające kwas fosforowy, występujące w mleku; k. otrzymuje się z odtłuszczonego mleka przez działanie na nie kwasami – k. kwasowa lub enzymami (podpuszczki) – k. podpuszczkowa; k. jest ważnym surowcem w produkcji tworzyw sztucznych, w przemyśle spożywczym i do wyrobu klejów.
KELWIN KELWIN: K- jednostka temperatury termodynamicznej równa 1/273,16 temperatury termodynamicznej punktu potrójnego wody.
KERAMZYT KERAMZYT: Kruszywo produkowane z wysokoilastej gliny pęczniejącej, która podczas wypalania w temperaturze 1200oC kilkakrotnie zwiększa swoją objętość, przyjmując postać lekkich i twardych granulek różnej średnicy. Może stanowić podłoże i warstwę izolacji termicznej (jednocześnie) w rozwiązaniu podłogi na gruncie.
KIELICH KIELICH: Rozszerzony koniec rury lub kształtki, w którego otwór wkłada się nierozszerzony koniec (tzw. bosy koniec) innej rury, tworząc złącze kielichowe.
KIELNIA KIELNIA: Narzędzie (murarskie, tynkarskie) do narzucania i rozkładania zaprawy budowlanej; k. ma kształt trójkątnej płytki stalowej zaopatrzonej w drewnianą rękojeść.
KIERAT KIERAT: Urządzenie pozwalające na wykorzystanie siły pociągowej zwierząt do napędu stałych maszyn rolniczych (małych młocarni, sieczkarni itp.) za pośrednictwem przekładni zębatej i wału przegubowego.
KIEROWANIE KIEROWANIE: Sterowanie ruchem obiektu (pojazdu, statku, pocisku) po torze.
KIERUNEK KIERUNEK: Cecha charakteryzująca położenie prostej w przestrzeni wspólna dla wszystkich prostych równoległych.
KINEMATYKA KINEMATYKA: Dział mechaniki ogólnej dotyczący geometrycznego opisu ruchu ciał.
KIPER KIPER: Specjalista w zakresie oceny organoleptycznej żywności.
KIT KIT: Materiał plastyczny o konsystencji pasty, lepki, ciągliwy, twardniejący na powietrzu, używany do wypełnienia nierówności i porów powierzchni, czasem do łączenia różnych materiałów; w skład k. wchodzą substancje wypełniające, jak kreda pławiona, biel ołowiana i in. oraz lepiszcze, którym może być np. pokost lniany, szkło wodne, roztwory polimerów w łatwo utleniających się rozpuszczalnikach.
KITY EPOKSYDOWE KITY EPOKSYDOWE: Wyroby dwuskładnikowe złożone ze składnika żywicznego, mogącego zawierać w sobie wypełniacz – mączkę kwarcową lub węglową lub piasek kwarcowy oraz z substancji utwardzającej (utwardzacza).
KITY FENOLOWE KITY FENOLOWE: Typowe kity kwasoodporne. Są to wyroby dwuskładnikowe, składające się zwykle z ciekłego składnika żywicznego fenolowego i ze składnika sypkiego (mączki z węgli uszlachetnionych).
KITY FURANOWE KITY FURANOWE: Wyroby dwu- lub trójskładnikowe. Składają się z ciekłego składnika żywicznego furanowego i sypkiego składnika żywicznego w postaci mączki z węgli uszlachetnionych, niektóre wyroby zawierają jeszcze trzeci składnik ciekły lub sypki tzw. przyspieszacz twardnienia.
KLASA KLASA: Zbiór przedmiotów wyróżnionych na podstawie jednej lub wielu cech wspólnych.
KLASJER KLASJER: Klej roślinny; mieszanina mąki pszennej lub żytniej z gorącą wodą; k. jest stosowany w introligatorach, do przyklejania tapet itp.
KLASYFIKACJA KLASYFIKACJA: Podział rozłączny i wyczerpujący zbiorów na podzbiory według ustalonego kryterium.
KLEJ KLEJ: Substancja zdolna do trwałego łączenia ze sobą powierzchni jednakowych lub różnych ciał; podstawowym składnikiem k. są naturalne lub syntetyczne substancje wielkocząsteczkowe, odznaczające się dużą przyczepnością; większość k. zawiera również rozpuszczalniki, rozcieńczalniki, utwardzacze, zmiękczacze, wypełniacze itp.
KLEJ KAUCZUKOWY KLEJ KAUCZUKOWY: Klej w postaci koloidalnego roztworu kauczuku naturalnego lub syntetycznego w rozpuszczalnikach organicznych; k.k. stosuje się do klejenia gumy w przemyśle obuwniczym, w introligatorstwie, do klejenia tkanin, papieru itp.
KLEJ SYNTETYCZNY KLEJ SYNTETYCZNY: Substancja otrzymywana syntetycznie, o własnościach podobnych do klejów naturalnych, niekiedy przewyższająca je pod względem wytrzymałości i trwałości spoin; k.s. można podzielić na k.s. oparte na pochodnych celulozy lub kauczuku naturalnego oraz kleje całkowicie syntetyczne.
KLEJ TERMOPLASTYCZNY KLEJ TERMOPLASTYCZNY: Klej, który mięknie podczas ogrzewania, a twardnieje podczas stygnięcia, do k.t. należą estry i etery poliwinylowe, polistyren, związki poliakrylowe i polimetakrylowe i in.; stosowane są do klejenia szkła, porcelany, metali, wyrobów z tworzyw sztucznych, materiałów tekstylnych itp.
KLEJ TERMOUTWARDZALNY KLEJ TERMOUTWARDZALNY: Klej, który twardnieje podczas ogrzewania tracąc własności termoplastyczne, do k.t. należą kleje mocznikowo-formaldehydowe, poliuretanowe, epoksydowe i in., k.t. odznaczają się dużą wytrzymałością mechaniczną i odpornością na wodę.
KLEPADŁO KLEPADŁO: Narzędzie blacharskie, na którym opiera się przedmiot z blachy przy klepaniu młotkiem; k. jest rodzajem małego kowadła w postaci słupka o powierzchni roboczej płaskiej lub wypukłej; osadza się go dolną częścią (zbieżną) w otworze zwykłego kowadła lub wbija w drewnianą podstawę.
KLIMAT KLIMAT: Charakterystyczny dla danego obszaru zespół zjawisk i procesów atmosferycznych kształtujących się pod wpływem własności fizycznych i geograficznych tego obszaru, określony na podstawie wyniku wieloletnich obserwacji.
KLIMATYZACJA KLIMATYZACJA: Regulacja w pomieszczeniach zamkniętych czynników wpływających na stan powietrza (np. temperatury, wilgotności, jonizacji, zapachu) oraz usuwanie z powietrza składników szkodliwych (kurzu, gazów trujących, bakterii); k. bytowa ma na celu stworzenie jak najlepszych warunków atmosferycznych w pomieszczeniach przeznaczonych dla ludzi lub zwierząt; k. przemysłowa zapewnia optymalne warunki atmosferyczne w pomieszczeniach, w których odbywają się określone procesy technologiczne.
KLIMATYZATOR KLIMATYZATOR: Aparat obejmujący we wspólnej obudowie urządzenia do obróbki powietrza w celach klimatyzacyjnych.
KLIN KLIN: Przedmiot w kształcie bryły ograniczonej częściowo płaszczyznami bocznymi kąta dwuściennego i dowolnymi innymi powierzchniami; element konstrukcyjny o kształcie zbliżonym do klina (1): w budowie maszyn k. bywają używane jako łączniki w połączeniach klinowych (k. złączne) lub jako człony mechanizmów (k. robocze).
KOCIOŁ (PAROWY) KOCIOŁ (PAROWY): Urządzenie do wytwarzania pary i ciśnieniu wyższym od atmosferycznego, używanej do celów ogrzewczych lub do napędu silników parowych.
KOD KOD: System znaków (sygnałów, liter, cyfr itd.) umożliwiający przekazywanie informacji; najszersze zastosowanie znalazły l. w telekomunikacji (k. telegraficzny, k. dalekopisowy), w sygnalizacji morskiej (k. semaforowy, k. flagowy), w radiokomunikacji, np. do celów komunikacyjnych.
KODOWANIE KODOWANIE: Wyrażanie informacji za pomocą kodu.
KOHEZJA KOHEZJA: Spójność – wzajemne przyciąganie się cząsteczek danej substancji wskutek działania sił międzycząsteczkowych krótkiego zasięgu; w ciałach stałych są one największe, w cieczach – średnie, a w gazach (pod niezbyt dużym ciśnieniem) – bardzo małe.
KOINCYDENCJA KOINCYDENCJA: Jednoczesność dwóch (lub więcej) zjawisk fizycznych, często wykrywana na podstawie jednoczesności zjawienia się impulsów elektrycznych uzyskanych w wyniku tych zjawisk; w fizyce jądrowej k. impulsów elektrycznych wykorzystuje się do stwierdzenia jednoczesności zdarzeń lub istnienia między nimi określonego przesunięcia czasowego.
KOKS KOKS: Stała pozostałość po suchej destylacji węgla (k. węglowy), torfu (k. torfowy), pozostałości podestylacyjnej ropy naftowej (k. naftowy), paku (k. pakowy) lub innych substancji organicznych.
KOKSOWNIA KOKSOWNIA: Zakład przemysłowy produkujący koks przez wysokotemperaturowe odgazowanie węgla kamiennego lub paku.
KOLANO (RUROWE) KOLANO (RUROWE): Kolanko – łącznik rurowy dwuwylotowy o kształcie łuku o kącie środkowym 90°C, o stosunkowo małym promieniu krzywizny; k. może mieć dwa gwinty wewnętrzne (k. nakrętne) lub gwint wewnętrzny i zewnętrzny (k. nakrętowo-wkrętne); rozróżnia się k. równoprzelotowe i zwężkowe (o różnych średnicach otworów).
KOLEJ KOLEJ: Środek transportu lądowego do masowego regularnego przewozu osób i towarów po trasie wytyczonej torem (szynowym lub linowym).
KOLUMNA KOLUMNA: Pionowa podpora architektoniczna o kolistym przekroju trzonu; k. jest jednym z najstarszych architektonicznych elementów konstrukcyjnych.
KOMA KOMA: Aberracja zbliżona do aberracji sferycznej polegająca na tym, że obraz punktu pozaosiowego jest plamką o kształcie zbliżonym do przecinka.
KOMBINATORYKA KOMBINATORYKA: Dział teorii mnogości zajmujący się zbiorami skończonymi.
KOMFORT AKUSTYCZNY KOMFORT AKUSTYCZNY: Stopień zapewnienia wymagań akustycznych stawianych przegrodom w normie PN-B-12151-03:1999. Stopień zapewnienia wymagań stawianym kolejnym przegrodom w budynku pod względem ich izolacyjności akustycznej na etapie projektowania oraz budowy, przez zastosowanie odpowiednich materiałów i rozwiązań. Izolacyjność akustyczna przegród uzależniona jest ściśle od starannego ich wykonania. źródło: www.rockwool.pl
KOMIN KOMIN: Konstrukcja murowana, betonowa lub blaszana, zawierająca przewód pionowy do odprowadzania spalin z palenisk pieców i kotłów do atmosfery; k. wytwarza naturalny ciąg powietrza.
KOMORA CHŁODNICZA KOMORA CHŁODNICZA: Pomieszczenie z izolacją zimnochronną zaopatrzone w urządzenia chłodnicze, umożliwiające utrzymywanie stałej niskiej temperatury; w zależności od zakresu stosowanych temperatur k.ch. dzieli się na l. chłodnie, k. uniwersalne, k. mroźnie.
KOMORA GRZEJNA KOMORA GRZEJNA: Przestrzeń zamknięta w urządzeniu grzejnym (piecu, suszarce) ograniczona ścianami utrudniającymi odpływ ciepła do otoczenia.
KOMOROWANIE KOMOROWANIE: Wybieranie kopaliny systemem komorowym.
KOMPATYBILNOŚĆ KOMPATYBILNOŚĆ: Odpowiedniość prosta.
KOMPENSACJA KOMPENSACJA: Równoważenie określonego działania innym działaniem; w technice k. stosuje się zwykle wówczas, gdy jakieś działanie chcemy pośrednio zmierzyć lub gdy je chcemy usunąć.
KOMPENSATOR (CIEPLNY) KOMPENSATOR (CIEPLNY): Wydłużalnik, łącznik wyrównawczy – element rurociągu, którego zadaniem jest przejmowanie wydłużeń cieplnych rurociągu.
KOMPONENT KOMPONENT: Składnik zbiorowiska roślinnego użytku zielonego; Roślina wchodząca w skład mieszanki używanej do siewu na polach ornych lub użytkach zielonych; (3) Jedna z roślin rodzicielskich używanych do krzyżowania.
KOMPOST KOMPOST: Nawóz organiczny otrzymywany w wyniku kompostowania tzn. częściowego rozkładu tlenowego odpadków roślinnych i zwierzęcych, które układa się warstwami, na przemian z ziemią próchniczą lub torfem, w pryzmy (stosy) kompostowe.
KOMPOZYT EPOKSYDOWO-BITUMICZNY KOMPOZYT EPOKSYDOWO-BITUMICZNY: Wyrób dwuskładnikowy, który po stwardnieniu daje powłokę dobrze przyczepną do betonu, szczelną, uelastycznioną. Kompozyty stosowane są jako powłoki zbrojone i niezbrojone; oferowane są w dwóch kolorach: czarnej i brązowo-czerwonej.
KOMPRESJA KOMPRESJA: Zmniejszanie się objętości czynnika termodynamicznego (odwrotność ekspansji).
KOMUNIKACJA KOMUNIKACJA: Technika przewozu ludzi i ładunków (transport) oraz przekazywania informacji (łączność).
KONCENTRAT KONCENTRAT: Produkt lub półprodukt o dużej zawartości najcenniejszych składników danego artykułu lub surowca; Produkt wzbogacenia niskoprocentowych rud metali lub innych kopalin użytecznych (np. fosforytów, siarki); (3) Produkt odwodnienia lub zagęszczenia surowców spożywczych.
KONCESJA KONCESJA: Upoważnienie wydane osobie fizycznej lub prawnej przez organ administracji państwowej uprawniający ją do wykonywania określonej działalności głównie gospodarczej i czerpanie płynących stąd korzyści.
KONDENSACJA KONDENSACJA: 1) zagęszczenie, stężenie czegoś; 2) w chemii reakcja między dwoma lub większą ilością cząstek, w której wyniku powstaje nowa cząstka o większym ciężarze i wydziela się prosty związek chemiczny (np. woda, alkohol, wodór); 3) w fizyce przemiana fazowa gazu w ciecz, możliwa jedynie w temperaturach mniejszych od krytycznej temperatury. Zachodzi dzięki ochłodzeniu lub izotermicznemu sprężeniu gazu.
KONDYCJONOWANIE KONDYCJONOWANIE: Zabiegi technologiczne mające na celu doprowadzenie materiału lub wyrobu do pożądanego stanu (np. nadanie określonej zawartości wilgoci).
KONDYGNACJA KONDYGNACJA: Część budynku zawarta między górną powierzchnią podłogi i górną powierzchnią bezpośrednio znajdującego się nad nią stropu lub stropodachu.
KONFUZOR KONFUZOR: Przewód o przekroju poprzecznym zmniejszającym się równomiernie w kierunku przepływu, w którym następuje przemiana energii ciśnienia w energie kinetyczną.
KONIUNKCJA KONIUNKCJA: Funktor prawdziwościowy, który tworzy zdanie prawdziwe wtedy i tylko wtedy, gdy zdania składowe SA prawdziwe.
KONIUNKTOR KONIUNKTOR: Element logiczny „i”, element logiczny koniunkcji – element logiczny realizujący funkcję logiczną, której wartość jest równa 1 wtedy i tylko wtedy, gdy wszystkie zmienne niezależne przyjmują wartość 1.
KONSERWACJA (MATERIAŁU) KONSERWACJA (MATERIAŁU): Zespół czynności zabezpieczających materiały przed zmianami ilościowymi i jakościowymi.
KONSTRUKCJA KONSTRUKCJA: Układ elementów (urządzenia, budowli itp.).
KONTENER KONTENER: Pojemnik o znormalizowanych wymiarach do przewozu i składowania wyrobów, przeznaczony do wielokrotnego użycia, umożliwiający przewóz ładunku – bez przeładowania – różnymi środkami transportu.
KONTROLA KONTROLA: Porównywanie stanu rzeczywistego z pożądanym i ustalenie ewentualnych odchyleń.
KONTROLA TECHNICZNA KONTROLA TECHNICZNA: Porównywanie wyrobu z jego projektem, określonym dokumentacją technologiczną (normy, rysunki, warunki techniczne itp.) lub wzorcem, mające na celu stwierdzenie, czy wyrób jest dobry.
KONWERGENCJA KONWERGENCJA: Zbieżność.
KONWERSJA KONWERSJA: W logice tradycyjnej przekształcenie zdania kategorycznego przez zmianę miejsc podmiotu i orzecznika, przy zachowaniu twierdzącego lub przeczącego charakteru zdania; w dowodach matematycznych stosuje się k. wg następującego schematu: „jeżeli żadne p nie jest q, to żadne q nie jest p” lun „ jeżeli każde p jest q, to pewne q są p”.
KOOPERACJA PRZEMYSŁOWA KOOPERACJA PRZEMYSŁOWA: Kooperacja produkcyjna – współpraca między jednostkami produkcyjnymi, polegająca na produkcji części, zespołów, półfabrykatów lub realizacji przez dostawców (kooperantów czynnych) określonych faz procesu produkcyjnego wyrobu, niezbędnych dla odbiorców (kooperantów biernych).
KOOREYNACJA KOOREYNACJA: Proces prowadzący do utworzenia wiązań koordynacyjnych.
KOPALINA (UŻYTECZNA) KOPALINA (UŻYTECZNA): Surowiec mineralny wydobywany z ziemi robotami górniczymi, o znaczeniu gospodarczym bez przeróbki lub po przeróbce; k. dzielą się na energetyczne, hutnicze, chemiczne, ceramiczne, budowlane.
KOPALNIA KOPALNIA: Zakład górniczy zajmujący się wydobywaniem kopalin użytecznych z głębin ziemi (k. podziemna) lub z powierzchni ziemi, po uprzednim usunięciu nakładu (k. odkrywkowa).
KOPOLIMERYZACJA KOPOLIMERYZACJA: Polimeryzacja mieszaniny co najmniej dwóch monomerów.
KOREK KOREK: Surowiec uzyskiwany z kory niektórych roślin drzewiastych (dąb korkowy, korkowiec amurski), odznaczający się wybitnymi własnościami izolacyjnymi i stosunkowo dużą wytrzymałością.
KORELACJA KORELACJA: W rachunku prawdopodobieństwa miara liniowej zależności między zmiennymi losowymi wyrażana za pomocą współczynnika korelacji.
KORKOCIĄG KORKOCIĄG: Figura akrobacji lotniczej lub niezamierzony lot samolotu lub szybowca po stromej linii spiralnej w dół w stanie autorotacji; k. następuje po utracie szybkości przez przeciągnięcie i wychylenie steru kierunkowego.
KOROZJA KOROZJA: Stopniowe niszczenie tworzyw wskutek chemicznego lub elektrochemicznego oddziaływania środowiska; niszczenie tworzywa rozpoczyna się na jego powierzchni i postępuje w głąb.
KOROZJA BIOLOGICZNA KOROZJA BIOLOGICZNA: Inaczej BIOKOROZJA, proces niszczenia materiałów przez żywe organizmy - grzyby, bakterie i owady. Szczególnie narażone na korozję biologiczną są elementy drewniane.
KORUND KORUND: Minerał, tlenek glinowy stosowany głównie jako materiał ścierny; zabarwione przezroczyste odmiany k. używane są w jubilerstwie, np. rubin i szafir.
KORYTARZ KORYTARZ: Wydłużone pomieszczenie przeznaczone do komunikacji poziomej pomiędzy przylegającymi do niego pomieszczeniami.
KOSA KOSA: Ręczne narzędzie rolnicze do ścinania trawy, zbóż, zielonek, składające się z zakrzywionej stalowej klingi, osadzonej pod kątem na drewnianym kosisku.
KOSZTORYS KOSZTORYS: Dokument określający koszty robót i materiałów.
KOTEW KOTEW: Element budowlany konstrukcji wiążący z sobą inne elementy budowlane konstrukcji w sposób uniemożliwiający ich przesunięcie lub obrót; Podstawowy element obudowy górniczej, mocowany w wywierconym otworze, umożliwiający ściągnięcie lub podtrzymywanie odspajających się warstw górotworu; (3) Element do łączenia konstrukcji maszynowej z ustrojem budowlanym (fundamentem, murem); najczęściej k. ma postać śruby fundamentowej, której koniec jest zalany betonem w specjalnej studzience.
KOTŁOWNIA KOTŁOWNIA: Pomieszczenie lub budynek, w którym ustawione są kotły.
KOWADŁO KOWADŁO: Narzędzie do kucia ręcznego, na którym spoczywa obrabiany przedmiot; Przy kuciu maszynowym – jedno z dwóch narzędzi współpracujących ze sobą, których powierzchnie robocze wywierają w procesie kucia nacisk na obrabiany materiał; w zależności od położenia rozróżnia się k. górne i k. dolne.
KOŁO KOŁO: Zbiór wszystkich punktów płaszczyzny, których odległości od pewnego punktu płaszczyzny (zwanego środkiem koła) są równe długości danego odcinka lub od niej mniejsze.
KOŁO ZAMACHOWE KOŁO ZAMACHOWE: Wirujące koło o dużej masie wieńca, stosowane w maszynach, w których dopływ i pobór energii ulega chwilowym zmianom; k.z. jest akumulatorem energii kinetycznej i służy do zwiększenia jednostajności pracy maszyny (np. silnika tłokowego).
KOŁOWANIE KOŁOWANIE: Poruszanie się samolotu po powierzchni ziemi na podwoziu za pomocą własnego napędu.
KOŁOWRÓT KOŁOWRÓT: Maszyna prosta pracująca na zasadzie dźwigni dwuramiennej; głównym elementem k. jest bęben, na który nawija się cięgno z przyczepionym ciężarem; bęben obracany jest korbą o promieniu większym niż promień bębna; Wciągarka ręczna do podnoszenia małych ciężarów.
KRET KRET: Urządzenie do drążenia wąskich poziomych kanałów podziemnych w celu drenowania, zakładania kabli poziemnych itp.
KRÓCIEC KRÓCIEC: Kształtka rurowa krótka, prosta, służąca do połączenia przewodu z armatura, innymi urządzeniami lub z innym przewodem; w zależności od rodzaju zakończenia k. rozróżnia się następujące jego rodzaje: k. dwukołnierzowy, k. dwukielichowy (dwukielich), k. jednokołnierzowy – zakończony z jednej strony kołnierzem, z drugiej końcem bosym oraz k. kielichowo-kołnierzowy (kieliszek) – zakończony z jednej strony kołnierzem, z drugiej zaś kielichem.
KROKIEW KROKIEW: Belka pochyła podtrzymująca pokrycie dachowe.
KRUŻGANEK KRUŻGANEK: Zawarta w obrysie budynku galeria mająca jako zewnętrzną przegrodę pionową otwarte arkady lub kolumnadę na wysokości jednego lub kilku Pieter; k. spotyka się najczęściej wokół dziedzińców wewnętrznych w zamkach, w pałacach, w klasztorach.
KRYZA KRYZA: Tarcza z otworem w środku umieszczona w przewodzie rurowym, np. w celu dławienia przepływu czynnika.
KRZEM KRZEM: Si – pierwiastek chemiczny IV grupy głównej układu okresowego (węglowce), o własnościach kwasowych, liczba atomowa 14; k. jest szarym ciałem stałym, twardym i kruchym; jest jednym z najpospolitszych pierwiastków (26,95%) skorupy ziemskiej; najpospolitszym związkiem k. jest krzemionka, która występuje w przyrodzie w olbrzymich ilościach jako piaski i kwarc; k. wchodzi w skład licznych krzemianów i glinokrzemianów, z których składa się skorupa ziemska.
KRZEMIEŃ KRZEMIEŃ: Skała osadowa składająca się z bardzo drobnokrystalicznej krzemionki; k. występuje w postaci buł i konkrecji w kredzie, wapieniach i marglach; k. jest surowcem w przemyśle ceramicznym i materiałów ściernych.
KRZEMIONKA KRZEMIONKA: Dwutlenek krzemu, SiO2 – bezwodnik kwasów krzemowych, bezbarwne ciało stałe, nierozpuszczalne w wodzie i kwasach; występuje w przyrodzie w postaci minerałów: kwarcu, krystobalitu i trydymitu, krystalizujących w różnych układach krystalograficznych; k. jest głównym składnikiem piasków i piaskowców; k. stosuje się do produkcji szkła, wyrobów ceramicznych, emalii, materiałów ściernych itd.
KRZEPNIĘCIE KRZEPNIĘCIE: Przechodzenie substancji ze stanu ciekłego w stan stały.
KSZTAŁTKA KSZTAŁTKA: Element konstrukcyjny (np. cegła, rura, element izolacyjny) o złozonym kształcie.
KSZTAŁTKA CERAMICZNA KSZTAŁTKA CERAMICZNA: Wyrób ceramiczny o różnym kształcie i przeznaczeniu, stosowany do budowy ścian, stropów, dachów lub w celach dekoracyjnych.
KSZTAŁTKA RUROWA KSZTAŁTKA RUROWA: Element do łączenia ze sobą poszczególnych odcinków rur, umożliwiający zmianę kierunku, zmianę przekroju czynnego oraz rozgałęzienie przewodu (kolanko, łuk, trójnik, czwórnik, zwężka itd.), albo służący do zamknięcia końca rury (korek, zaślepka).
KSZTAŁTOWNIK KSZTAŁTOWNIK: Wyrób metalowy lub z tworzywa sztucznego, prosty o znacznej długości w stosunku do przekroju poprzecznego, przy czym zarys tego przekroju charakteryzuje się tym, że odcinek prostej łączący dwa dowolne punkty zarysu wychodzi poza zarys; k. mogą być walcowane, ciągnione, gięte, wyciskane, tłoczone lub odlewane; w zależności od kształtu przekroju poprzecznego wśród k. rozróżnia się: ceowniki, teowniki, dwuteowniki, zetowniki i in.
KULA KULA: Zbiór punktów przestrzeni metrycznej, których odległość od ustalonego punktu (środka kuli) jest nie większa od liczby dodatniej zwanej promieniem kuli.
KULMINACJA KULMINACJA: Przejście punktu sfery niebieskiej przez południk miejscowy przy ekstremalnej wartości wysokości.
KULUARY KULUARY: Reprezentacyjny zespół pomieszczeń przeznaczonych do celów komunikacyjnych i rekreacyjnych, znajdujący się obok dużej sali publicznej (np. w parlamencie, teatrze itp.).
KUPAL KUPAL: Bimetal utworzony z warstwy aluminium i jednej lub dwóch warstw miedzi nawalcowanych na gorąco; k. używa się na tory przewodowe wielkiej częstotliwości oraz na wstawki przy łączeniu elektrycznym przewodów aluminiowych z miedzianymi.
KUŹNIA KUŹNIA: Zakład przemysłowy lub rzemieślniczy albo wydział zakładu, w którym wykonuje się przedmioty metalowe metodą kucia (odkuwki).
KWADRATURA KOŁA KWADRATURA KOŁA: Problem postawiony w starożytności: czy zawsze można dla danego koła zbudować konstrukcyjnie (tzn. przy użycia cyrkla i liniału) kwadrat o polu równym polu tego koła; rozstrzygnięty negatywnie.
KWANT KWANT: Najmniejsza porcja, o jaką może ulec zmianie dana wielkość fizyczna (np. energia, pęd) określonego układu.
KWARC KWARC: Minerał, dwutlenek krzemu, SiO2; jeden z minerałów najbardziej rozpowszechnionych w skorupie ziemskiej; odmiany k., jak kryształ górski, ametyst, kwarc zadymiony, morion, cytryn i chalcedon ( w wielu odmianach) są kamieniami półszlachetnymi; k. znajduje zastosowanie w radiotechnice do sporządzania płytek piezoelektrycznych; z k. stopionego wyrabia się naczynia do laboratoriów chemicznych oraz lampy kwarcowe; w przemyśle szklarskim i ceramicznym pisaki k. są surowcem do produkcji szkła, porcelany i fajansu.
KWAS KWAS: Substancja charakteryzująca się kwaśnym smakiem oraz zdolnością wywoływania reakcji barwnych ze wskaźnikami (np. barwiąca lakmus na czerwono), wraz z rozwojem różnych teorii kwasów i zasad formułowano różne definicje k., wg protonowej teorii kwasów i zasad k. to substancja, która jest zdolna do odszczepienia protonu.
KWASOODPORNOŚĆ KWASOODPORNOŚĆ: Odporność materiałów na działanie kwasów.
KWAZAR KWAZAR: Nibygwiazda – obiekt wysyłający silne promieniowanie radiowe, cechujące się znacznymi przesunięciami ku czerwieni linii w widmie.
KWINTAL KWINTAL: Jednostka masy dopuszczona przejściowo do stosowania jako legalna, równa 100 kg, stosowana w obrocie handlowym płodami rolnymi.
LAKIERY LAKIERY: Produkty ciekłe, które po nałożeniu cienką warstwą na powierzchnie przedmiotów tworzą wskutek przemian chemicznych i fizyko-chemicznych stałe powłoki, przylegające ściśle do powierzchni przedmiotów, o własnościach ochronnych i dekoracyjnych; l. zawierają: substancję powłokotwórczą, rozpuszczalniki, rozcieńczalniki, plasyfikatory, barwniki i sykatywy; w zależności od rodzaju podstawowego składnika powłokotwórczego i rozpuszczalnika rozróżnia się: l. olejne, olejno-żywiczne, nitrocelulozowe, spirytusowe (żywiczne), bitumiczne (asfaltowe) i in.
LAMINOWANIE LAMINOWANIE: Pokrywanie tkanin, dzianin lub papieru tzw. pianką lateksową lub poliuretanową.
LASTRICO LASTRICO: Terrazyt. Materiał budowlany formowany z mieszaniny cementu z drobno potłuczonymi materiałami skalnymi; l. jest stosowane do wykonywania płytek podłogowych, podokienników, stopni schodowych itp.
LATEKS LATEKS: Element podkładu podłogowego ułożony na podłożu podłogowym, np. na stropie lub na słupkach; na l. wspiera się podłoga ślepa lub posadzka.
LEPISZCZE LEPISZCZE: Substancja naturalna lub syntetyczna spalająca ciała rozdrobnione, sypkie itp. W mniej lub bardziej zwartą masę.
LEPKOŚĆ LEPKOŚĆ: Tarcie wewnętrzne, wiskoza – występowanie oporu w przypadku względnego przemieszczania się elementów tego samego ciała.
LICOWANIE LICOWANIE: Pokrywanie zewnętrznych lub wewnętrznych powierzchni ścian budowli okładziną, zw. Też oblicówką, w celu ochrony ściany przed ujemnymi wpływami czynników atmosferycznych; l. wykonuje się także w celach dekoracyjnych.
LINIA PRODUKCYJNA LINIA PRODUKCYJNA: Zespół stanowisk roboczych (maszynowych, ręcznych lub mieszanych) ugrupowanych wg kolejności operacji procesu technologicznego; w zależności od formy przepływu przedmiotów rozróżnia się l.p. niepotokowe, w których przedmiot nie przechodzi przez wszystkie stanowiska robocze oraz l.p. potokowe (przepływowe), w których przedmiot przechodzi kolejno przez wszystkie stanowiska robocze; l.p. stosowane są w produkcji masowej.
LINIA PRZESYŁOWA LINIA PRZESYŁOWA: Zespół urządzeń do przenoszenia na odległość sygnału informacyjnego lub sygnału wykonawczego; stosownie do użytej energii rozróżnia się: l.p. elektryczne, pneumatyczne i hydrauliczne.
LINOLEUM LINOLEUM: Produkt otrzymywany przez pokrycie wierzchu tkaniny masą, która stanowi olej lniany (tzw. linoksyn) zawierający pył krokowy lub mączkę drzewną oraz kalafonię; spód pokrywa się farbą lakową; l./ stosowane jest głównie do pokrywania podłóg.
LIST PRZEWOZOWY LIST PRZEWOZOWY: Dokument stwierdzający oddanie i przyjęcie przesyłki do przewozu w transporcie kolejowym, samochodowym, lotniczym lub żegludze śródlądowej.
LITR LITR: Jednostka objętości równa 1 dm3, stosowana do mniej dokładnych pomiarów objętości płynów i ciał sypkich oraz pojemności naczyń i zbiorników.
LÓD SUCHY LÓD SUCHY: Zestalony dwutlenek węgla, szeroko stosowany w chłodnictwie, przy normalnym ciśnieniu ma temperaturę – 78,5°C w przeciwieństwie do lodu wodnego nie przechodzi w stan ciekły, lecz sublimuje odbierając ciepło z otoczenia.
LODOWNIA LODOWNIA: Chłodnia, w której niską temperaturę otrzymuje się przez wyzyskanie lodu naturalnego lub sztucznego.
LOGGIA LOGGIA: Rodzaj krytego balkonu, wnęka w elewacji budynku utworzona przez cofnięcie ściany zewnętrznej lub jej części w głąb budynku, otwarta na zewnątrz, przystosowana do przebywania ludzi, dostępna z jednego lub kilku pomieszczeń. W architekturze zabytkowej (zwłaszcza włoskiej) loggią nazywa się samodzielną budowlę lub część budynku przeznaczoną np. do wystawiania rzeźb, mającą zamiast ściany lub ścian frontowych otwartą kolumnadę bądź arkady.
LOGIKA FORMALNA LOGIKA FORMALNA: Logika matematyczna, logistyka – dział logiki badający za pomocą sformalizowanych metod najogólniejsze schematy rozumowań niezawodnych, tj. takich które zawsze prowadzą do prawdziwych wniosków, o ile tylko przesłanki są prawdziwe.
LOGIKA KLASYCZNA LOGIKA KLASYCZNA: Logika dwuwartościowa – system logiczny, w którym zdaniom przypisuje się jedną z dwóch wartości logicznych; prawdę lub fałsz.
LOKACJA LOKACJA: Określanie położenia odległych obiektów w przestrzeni za pomocą urządzeń zwanych lokatorami; zależnie od użytej metody rozróżnia się różne rodzaje lokacji, np. radiolokacja, termolokacja, hydrolokacja.
LOTNOŚĆ LOTNOŚĆ: Stosunek prężności cząstkowej składnika w parze do jego ułamka molowego w cieczy; l. charakteryzuje łatwość parowania danej substancji i zależy w znacznym stopniu od temperatury.
LUKS LUKS: Lx – jednostka natężenia oświetlenia w układzie SI; natężenie oświetlenia powierzchni równej jednemu metrowi kwadratowemu, na którą pada równomiernie strumień świetlny równy jednemu lumenowi.
LUKSFER LUKSFER: Kształtka szklana bezbarwna o przekroju kwadratowym, przepuszczająca nie mniej niż 60% światła.
LUMEN LUMEN: Lm – jednostka strumienia świetlnego w układzie SI; strumień świetlny wysyłany w kącie bryłowym równym jednemu steradianowi przez punktowe źródło światła , mające równomierną światłość kierunkową równą jednej kandeli.
LUT LUT: Stop do lutowania; rozróżnia się l. miękki odznaczający się niską temperaturą topnienia (zwykle do 500 °C), małą twardością i wytrzymałością na rozciąganie i l. twardy odznaczający się wyższą temperaturą topnienia (zwykle powyżej 600 °C) i znaczną wytrzymałością.
LUTOWANIE LUTOWANIE: Łączenie metali za pomocą spoiwa metalowego o niższej temperaturze topnienia niż metal rodzimy; w czasie l. łączone części pozostają w stanie stałym, a stopiony lut przenika do szczeliny między nimi; zależnie od temperatury topnienia lutu rozróżnia się l. miękkie i l. twarde.
LUZ LUZ: Różnica między wymiarem otworu a wymiarem wałka przed ich połączeniem; l. może być dodatni, ujemny lub równy zeru; bezwzględną wartość ujemnego l. nazywa się wciskiem.
MASA KLEJĄCA MASA KLEJĄCA: Gotowa do stosowania mieszanina, przeznaczona do przyklejania np. materiału termoizolacyjnego do podłoża oraz siatki zbrojącej do materiału termoizolacyjnego w systemach docieplania, a w innych zastosowaniach – do przyklejania różnego rodzaju płyt, płytek itp.
MASA TYNKARSKA MASA TYNKARSKA: Gotowa do stosowania mieszanina, przeznaczona do wykonywania wyprawy tynkarskiej na odpowiednim podłożu, np. tynku podkładowym, na warstwie zbrojonej w systemach ocieplania; może być akrylowa (podstawowym składnikiem jest spoiwo polimerowe), silikonowa (głównym składnikiem – spoiwo krzemowo-organiczne), silikatowa (głównym składnikiem jest spoiwo krzemowe – szkło wodne).
MATERIAŁ DZWIĘKOCHŁONNY MATERIAŁ DZWIĘKOCHŁONNY: Materiał charakteryzujący się względnie dużą zdolnością do pochłaniania dźwięku (nieodwracalnej przemiany energii fali akustycznej w energię cieplną). // źródło: www.rockwool.pl
MOSTEK TERMICZNY MOSTEK TERMICZNY: Miejsce, przez które ciepło wydostaje się z budynku. Może to zachodzić na skutek niedostatecznej izolacji lub wadliwego wykonawstwa.
MOSTKI TERMICZNE - CIEPLNE MOSTKI TERMICZNE - CIEPLNE: Mostki cieplne można zdefiniować jako miejsca w przegrodzie budowlanej o zwiększonych stratach cieplnych, w porównaniu do typowego przekroju tej przegrody. Można wyróżnić mostki cieplne liniowe oraz punktowe. Mostki liniowe spowodowane są nieciągłościami lub pocienieniem warstwy izolacji cieplnej, np. na długości ościeży okien lub drzwi balkonowych i nadproży oraz w obszarze węzłów konstrukcyjnych i wieńców w ścianach zewnętrznych. Mostki punktowe spowodowane są np. szpilkami, wieszakami, kotwami itp., łączącymi przez warstwę izolacji termicznej, warstwy materiałów o wysokiej przewodności cieplnej, np. mur z cegły lub betonu. Określenie strat cieplnych spowodowanych przez mostki jest zadaniem trudnym, stąd w praktyce do oszacowania tych strat korzysta się z uproszczonych metod obliczeniowych, katalogów mostków termicznych. // źródło: www.rockwool.pl
NABŁYSZCZARKA NABŁYSZCZARKA: Maszyna do nabłyszczania, tj. polerowania tkanin, dzianin lub skór w celu nadania im połysku.
NACHYLENIE NACHYLENIE: Położenie (przedmiotu, płaszczyzny, linii) względem poziomu: n. bywa mierzone kątem nachylenia lub tangensem tego kąta.
NACISK NACISK: Siła składowa działania jednego ciała na drugie wzdłuż normalnej do powierzchni styczności tych ciał i skierowana od ciała pierwszego do ciała drugiego.
NACZEPA NACZEPA: Pojazd drogowy bezsilnikowy, którego przednia część nie mająca kół jezdnych, spoczywa na ciągniku siodłowym.
NACZYNIA POŁĄCZONE NACZYNIA POŁĄCZONE: Układ naczyń połączonych ze sobą w ten sposób, iż zawarta w nich ciecz tworzy spójną masę o dwu lub więcej oddzielnych powierzchniach swobodnych.
NACZYNIE CIŚNIENIOWE NACZYNIE CIŚNIENIOWE: Naczynie zamknięte do przechowywania płynów pod ciśnieniem wyższym lub niższym od atmosferycznego.
NADAJNIK NADAJNIK: Część układu telekomunikacyjnego, która zamienia doprowadzone do niej informacje na sygnały o postaci najdogodniejszej do dalszego przekazania do odbiornika.
NADBUDOWA NADBUDOWA: Rozbudowa polegająca na zwiększeniu wysokości budowli bez zmiany powierzchni zabudowy, np. przez zwiększenie liczby kondygnacji.
NADCIŚNIENIE NADCIŚNIENIE: Nadwyżka ciśnienia ponad ciśnienie otoczenia, np. ponad ciśnienie atmosferyczne.
NAFTA NAFTA: Frakcja ropy naftowej o temperaturze wrzenia 160-300°C; ciesz bezbarwna lub lekko żółtawa z niebieskawą opalescencją i charakterystycznym zapachem; n. składa się z mieszaniny węglowodorów parafinowych lub naftenowych z pewną zawartością aromatycznych, zależnie od rodzaju ropy; stosowana jest jako paliwo ciekłe, rozpuszczalnik olejów i smarów, jako środek konserwujący oraz do celów oświetleniowych.
NAGNIATANIE NAGNIATANIE: Dogniatanie – obróbka plastyczna powierzchniowa polegająca na wywieraniu nacisku na powierzchnię obrabianego przedmiotu narzędziem o gładkiej roboczej powierzchni (pozbawionej ostrzy); n. przeprowadza się w celu podwyższenia odporności warstwy wierzchniej metalu na działanie obciążeń zewnętrznych oraz w celu obniżenia chropowatości powierzchni.
NAGŁAŚNIANIE NAGŁAŚNIANIE: Technika uzyskiwania odpowiedniej jakości odbioru dźwięku (mowy, muzyki) w pomieszczeniach zamkniętych lub na terenach otwartych.
NALOT KOROZYJNY NALOT KOROZYJNY: Cienka powierzchniowa warstwa produktów korozji metalu, objawiająca się w zmianie barwy, zmatowieniu lub zmianie gładkości powierzchni.
NAPALM NAPALM: Mieszanina soli glinowych, kwasów organicznych (kwasów naftenowych, kwasu oleinowego i kwasów otrzymywanych z oleju kokosowego);. Stosuje się do utrwalanie i zwiększania gęstości cieczy palnych, używanych w miotaczach płomieni i w pociskach zapalających.
NAPAWANIE NAPAWANIE: Nakładanie warstwy stopionego metalu na przedmiot metalowy z częściowym przetopieniem podłoża.
NAPĘD NAPĘD: Napędzanie, nadawanie ruchu mechanizmowi lub maszynie; Urządzenie służące do napędzania, składające się ze źródła energii i mechanizmu pośredniczącego w przenoszeniu tej energii; w zalezności od rodzaju energii rozróżnia się n. elektryczny, mechaniczny, jądrowy i in.
NAPÓR NAPÓR: Siła wywierana przez ciecz na ścianę naczynia, przewodu lub powierzchnię zanurzonego w niej ciała stałego; rozróżnia się n. hydrodynamiczny – gdy ciecz płynie oraz n. hydrostatyczny – gdy ciecz pozostaje w spoczynku.
NAPOWIETRZANIE NAPOWIETRZANIE: Nasycanie powietrzem , wprowadzanie powietrza (do instalacji).
NAPRĘŻENIE NAPRĘŻENIE: Miara sił międzycząsteczkowych powstałych pod wpływem oddziaływań zewnętrznych.
NARZUTNICA NARZUTNICA: Maszyna do tynkowania, składająca się z pojemnika na zaprawę budowlaną i z mechanizmu wyrzucającego zaprawę za pomocą obracającego się wirnik.
NASIĄKLIWOŚĆ MATERIAŁU NASIĄKLIWOŚĆ MATERIAŁU: NASIĄKLIWOŚĆ MATERIAŁU Zdolność materiału do wchłaniania i zatrzymywania wody.
NASYCENIE NASYCENIE: Zjawisko w elemencie nieliniowym polegające na tym, że przy zwiększeniu wartości sygnału wejściowego tym samym wartościom przyrostów sygnału wejściowego odpowiadają coraz mniejsze przyrosty sygnału wyjściowego.
NASYP NASYP: Budowla ziemna uformowana ponad poziomem powierzchni terenu, z gruntu budowlanego, ułożonego luźno lub zagęszczonego, uzyskanego z wykopu lub ukopu.
NATRYSKIWANIE NATRYSKIWANIE: Nakładanie powłok przez rozpylanie pokrywającej substancji w strumieniu sprężonego powietrza za pomocą specjalnego przyrządu ręcznego zwanego pistoletem natryskowym lub natryskiwaczem; rozpylanie może być dokonane pneumatycznie lub hydraulicznie; rozróżnia się n. bezpłomieniowe, n. płomieniowe (materiał powłokowy ulega stopieniu w płomieniu palnika przed rozpyleniem i naniesieniem na powierzchnię przedmiotu), n. elektrostatyczne z wykorzystaniem pola elektrostatycznego (cząstki rozpylonego materiału uzyskują ładunek elektryczny w zjonizowanym powietrzu i są następnie przyciągane do powierzchni powlekanego przedmiotu, która jest naładowana przeciwnie).
NAWANIANIE GAZU NAWANIANIE GAZU: Wprowadzenie do bezwonnego paliwa gazowego środka o przenikliwym, nieprzyjemnym zapachu w celu ułatwienia wykrywania nieszczelności lub niekontrolowanego wypływania gazu.
NAWIEW NAWIEW: Dostarczanie świeżego powietrza do pomieszczenia.
NAWRÓT NAWRÓT: Zmiana kierunku ruchu maszyny na przeciwny.
NIEŚCIŚLIWOŚĆ NIEŚCIŚLIWOŚĆ: Niezdolność ciała do odkształceń objętościowych.
NIEWAŻKOŚĆ NIEWAŻKOŚĆ: Stan układu mechanicznego, w którym działające na układ siły zewnętrzne nie wywołują ciśnień między jego częściami; przykładem układu w stanie nieważkości jest swobodnie spadająca winda lub statek kosmiczny podczas lotu beznapędowego; w stanie tym główną rolę odgrywają siły międzycząsteczkowe (m.in. lepkości, napięcia powierzchniowego) – drugorzędne w warunkach ziemskich.
NIEWYPAŁ NIEWYPAŁ: Nabój, który nie został odpalony wskutek zacięcia się broni lub wadliwej albo uszkodzonej amunicji; Ładunek materiału wybuchowego, który nie eksplodował i pozostał w otworze strzałowy.
NIEZAWODNOŚĆ NIEZAWODNOŚĆ: Właściwość obiektu (urządzenia, elementu, układu) określona przez prawdopodobieństwo spełnienia przez ten obiekt postawionych mu wymagań (w ciągu określonego czasu, w określonych warunkach).
NIEZMIENNICZOŚĆ NIEZMIENNICZOŚĆ: Niezmienność danych wielkości przy określonego rodzaju zmianach warunków fizycznych; matematycznie oznacza to n. wyrażeń reprezentujących daną wielkość fizyczną względem pewnej grupy przekształceń.
NISZA NISZA: Prostokątne lub okrągłe zamknięte łukiem wgłębienie w ścianie lub murze.
NIT NIT: Element konstrukcyjny stosowany do tworzenia połączeń nierozłącznych, mający postać krótkiego pręta (tzw. trzon nitu) zakończonego występem o większej średnicy (zwanym łbem fabrycznym nitu), rozróżnia się n. pełne drążone czy otworowe, rurkowe i specjalne (o różnych kształtach).
NITROGLICERYNA NITROGLICERYNA: C3H5(ONO2)3 ester kwasu azotowego i gliceryny, oleista ciecz, bezbarwna lub żółtawa o palącym smaku, słabo rozpuszczalna w wodzie, rozpuszczalna w alkoholu i eterze; n. ma zastosowanie do produkcji dynamitu i innych materiałów wybuchowych, w małych dawkach jako lek przeciwko schorzeniom serca.
NIWELACJA NIWELACJA: Określanie wysokości punktów terenu lub różnic wysokości punktów terenu względem przyjętego poziomu odniesienia, którym może być albo poziom morza (geoida zerowa) albo dowolna powierzchnia równoległa do poziomu morza.
NOKTOWIZOR NOKTOWIZOR: Przyrząd elektroniczny umożliwiający widzenie obiektów w ciemności; składa się ze źródła promieniowania podczerwonego „oświetlającego” teren oraz detektora odbitego promieniowania i przetwornika elekronooptycznego , który przetwarza odbite niewidzialne promieniowanie w obraz widzialny dla oka obserwatora.
NORMA NORMA: Zasada, przepis, wzór; zwykle jest to dokument techniczno-prawny określający jednoznacznie wymagania jakościowe lub ilościowe odnośnie przedmiotu n., a także zalecający lub zobowiązujący do ich przestrzegania; n. państwowe (w Polsce oznaczane PN – Polska Norma) obowiązują na terenie całego kraju; n. branżowe (BN) przeznaczone są do stosowania w określonej branży, niezależnie od administracyjnego podporządkowania zakładów pracy; n. zakładowe (ZN) – w jednym lub kilku zakładach pracy.
NORMY ISO NORMY ISO: NORMY ISO Międzynarodowe Normy ISO są ustanawiane przez Międzynarodowy Komitet Normalizacyjny (International Standard-Organization) z siedzibą w Genewie. Znaczenie tych norm polega na ustanowieniu standardów obowiązujących w handlu międzynarodowym. Normy te mogą być również przenoszone do norm narodowych i są wtedy odpowiednio oznaczane, np.: DIN ISO 4109 Frischbeton; Bestimmung der Konsistenz; Setzversuch (Beton towarowy. Ocena konsystencji; badanie ciekłości).
NOŚNIK CIEPŁA NOŚNIK CIEPŁA: Substancja, która przenosi ciepło od źródła do odbiornika; nośnik ogrzany w kotle lub piecu i doprowadzony do miejsc wymagających ogrzewania, zawracany jest z powrotem do kotła lub pieca ; n.c. są woda, para wodna, gliceryna, oleje mineralne itd.
NOŚNOŚĆ NOŚNOŚĆ: Zdolność maszyny lub jej części do przenoszenia obciążeń, wyrażona dopuszczalną (często umowną) wartością tych obciążeń.
NOŚNOŚĆ OGNIOWA R NOŚNOŚĆ OGNIOWA R: NOŚNOŚĆ OGNIOWA R Czas wyrażony w minutach, po którym element budynku w warunkach pożaru przestaje spełniać swoją funkcję nośną i następuje przekroczenie dopuszczalnych przemieszczeń.
NÓŻ NÓŻ: Narzędzie do maszynowej obróbki skrawaniem, zależnie od rodzaju obróbki rozróżnia się n. tokarskie, strugarskie i dłutownice.
NOŻYCE NOŻYCE: Narzędzie ręczne do cięcia różnych materiałów składające się z dwóch ruchomych noży połączonych ze sobą przegubowo; Maszyna do cięcia blach, której elementami roboczymi są noże; zależnie od konstrukcji i kształtu noży rozróżnia się n. gilotynowe, n. krążkowe, n. wielokrążkowe.
NYLON NYLON: Włókna i tworzywa poliamidowe.
OBLICZENIOWY OPÓR CIEPLNY OBLICZENIOWY OPÓR CIEPLNY: Wartość oporu cieplnego wyrobu budowlanego w określonych warunkach wewnętrznych i zewnętrznych, jakie można uważać za typowe dla właściwości użytkowej tego wyrobu wbudowanego w komponent budowlany. W przypadku braku dokładnych informacji o warunkach wymiany ciepła w odniesieniu do powierzchni płaskich stosuje się wartości oporów przejmowania ciepła podane w tablicy 1 normy. źródło: www.rockwool.plSposoby wyznaczania obliczeniowego oporu cieplnego szczegółowo przedstawione są w normie PN-EN ISO 6946:1999 "Komponenty budowlane i elementy budynku. Opór cieplny i współczynnik przenikania ciepła. Metoda obliczania".Wg wyżej wymienionej normy opór cieplny warstw jednorodnych (warstw o stałej grubości, o właściwościach cieplnych jednorodnych) można wyznaczyć ze wzoru.
OBLICZENIOWY WSPÓŁCZYNNIK PRZEWODZENIA C OBLICZENIOWY WSPÓŁCZYNNIK PRZEWODZENIA C: def. Wartość współczynnika przewodzenia ciepła materiału lub wyrobu budowlanego w określonych warunkach wewnętrznych lub zewnętrznych, jakie można uważać za typowe dla właściwości użytkowej tego wyrobu wbudowanego w komponent budowlany.Wartość obliczeniową współczynnika można wyznaczyć przez wykonanie tzw. konwersji wartości deklarowanej na warunki eksploatacji izolacji w budynkach, przy tzw. wilgotności ustabilizowanej. W krajach Unii Europejskiej przy ustalaniu obliczeniowej przewodności cieplnej materiałów obecnie przyjmuje się, że eksploatacyjna wilgotność materiału w przegrodzie budowlanej jest to jego wilgotność w stanie równowagi z otaczającym powietrzem o temperaturze 23 oC i wilgotności względnej 80%. źródło: www.rockwool.pl
OCIEPLENIE OCIEPLENIE: OCIEPLENIE Warstwowy zestaw izolacyjny wykończony wyprawą tynkarską (elewacyjną), zbudowany z materiałów o wzajemnie dopasowanych właściwościach fizykomechanicznych.
OCIEPLENIE METODĄ MOKRĄ OCIEPLENIE METODĄ MOKRĄ: OCIEPLENIE METODĄ MOKRĄ Ocieplenie plus tynk cienkowarstwowy; można stosować tylko w ciepłych porach roku.
OCIEPLENIE METODĄ SUCHĄ OCIEPLENIE METODĄ SUCHĄ: OCIEPLENIE METODĄ SUCHĄ Ocieplenie plus okładzina ścienna mocowana mechanicznie; można stosować ją o każdej porze roku.
ODBICIE ŚWIATŁA ODBICIE ŚWIATŁA: ODBICIE ŚWIATŁA Określana przez współczynnik Lr [%]. Jest to procent światła widzialnego, pochodzącego z promieniowania słonecznego odbitego przez szybę.
ODPORNOŚĆ OGNIOWA ODPORNOŚĆ OGNIOWA: ODPORNOŚĆ OGNIOWA Zachowanie elementów budowli i materiałów budowlanych w ogniu. Jest wyrażana czasem (w minutach lub w godzinach), w którym elementy te nie tracą określonych właściwości. W zależności od tego czasu elementy i materiały dzieli się na różne klasy odporności ogniowej. Miarą odporności ogniowe są: nośność ogniowa (R), szczelność ogniowa (E), izolacyjność ogniowa (I).
OKŁADZINY OCIEPLAJĄCE OKŁADZINY OCIEPLAJĄCE: OKŁADZINY OCIEPLAJĄCE Płyty składające się z warstwy ocieplającej i zespolonego z nią tynku lub płytek okładzinowych, czyli ocieplenia z gotową warstwą elewacyjną.
OPÓR CIEPLNY OPÓR CIEPLNY: Opór cieplny R - jest to stosunek grubości danego materiału do jego współczynnika przewodzenia ciepła. Im większa wartość oporu cieplnego R, tym skuteczniejsze ocieplenie i bardziej energooszczędny dom.Obliczeniowy współczynnik przewodzenia ciepła - wartość uwzględniająca rzeczywiste warunki panujące w warstwie termoizolacji w konkretnej przegrodzie budowlanej (temperatura i wilgotność). Najczęściej warunki te odpowiadają warunkom przyjętym do określania lambda deklarowanego. źródło: www.rockwool.pldef. Opór cieplny R, to stosunek różnicy temperatur Δυ (na powierzchniach ograniczających warstwę materiału, warstwę powierza lub przegrodę) do gęstości ustalonego strumienia cieplnego q. Jednostką miary jest [m2K/W].
OPÓR CIEPLNY ŚCIANY R OPÓR CIEPLNY ŚCIANY R: OPÓR CIEPLNY ŚCIANY R Właściwość, od której zależy to, czy ściana jest ciepła; im jest on większy, tym mniejsze są straty ciepła w budynku. Jest on sumą wszystkich warstw ściany.
OPÓR DYFUZYJNY OPÓR DYFUZYJNY: OPÓR DYFUZYJNY Zdolność materiału do zatrzymywania pary, proporcjonalna do jego grubości i odwrotnie proporcjonalna do jego paroprzepuszczalności.
OPÓR DYFUZYJNY PARY WODNEJ Z OPÓR DYFUZYJNY PARY WODNEJ Z: źródło: www.rockwool.pldef. Odwrotność przepuszczalności pary wodnej.
PAPA DKD PAPA DKD: PAPA DKD Powierzchnia styku klejonej papy kanałowej DKD z podłożem wynosi około 30%, a wolna przestrzeń między wypustkami (kanalikami) około 70%. Po zgrzaniu za pomocą palnika gazowego powstaje dzięki temu połączony system pustej przestrzeni (kanalików) zapewniający ciągłe wyrównanie ciśnienia pary.
PAPA PERFOROWANA PAPA PERFOROWANA: PAPA PERFOROWANA - inaczej wentylacyjna. Jest to papa, na której na całej powierzchni równomiernie rozmieszczone są otwory wentylacyjne. Przeznaczona jest do wykonywania warstwy wentylującej w wielowarstwowych pokryciach dachowych, zarówno przy renowacji istniejących dachów, jak i wykonaniu nowych pokryć papowych, tam gdzie konieczne jest wykonywanie stropodachów odpowietrzanych. Papa wentylacyjna ma na celu wyrównanie ciśnień pod warstwami papowymi i zapobiega powstawaniu pęcherzy. Razem z kominkami wentylacyjnymi tworzy układ umożliwiający odprowadzenie niepotrzebnych gazów z pokrycia do atmosfery.
PAPY TERMOZGRZEWALNE PAPY TERMOZGRZEWALNE: PAPY TERMOZGRZEWALNE Mają podobną budowę do tradycyjnych pap układanych na lepik, jednak bardziej skomplikowaną technologię produkcji. Wytwarzane są na bazie asfaltów oksydowanych lub modyfikowanych polimerami. Poprawiają one właściwości mechaniczne i fizyczne, takie jak giętkość i wytrzymałość na rozerwanie, odporność na wysokie temperatury, starzenie, a także zmniejszają przesiąkliwość i nasiąkliwość. Mają także lepszą osnowę, są więc trwalsze, bardziej elastyczne i odporne na przebicie niż papy tradycyjne. Wierzch papy pokryty jest posypką, a warstwa spodnia wykonana jest najczęściej z folii antyadhezyjnej zabezpieczającej zwiniętą papę przed sklejeniem. Papy termozgrzewalne stosowane są dzisiaj powszechnie.
PAROIZOLACJA PAROIZOLACJA: PAROIZOLACJA FOLIA PAROIZOLACYJNA, PAROSZCZELNA, jedna z warstw w ocieplonym dachu stromym, folia (najczęściej polietylenowa) układana od strony poddasza, zabezpieczająca ocieplenie przed nadmiarem wilgoci dochodzącej z wnętrza domu. Przepuszcza śladowe ilości pary wodnej (około 0,5 g/m2 na dobę).
PAROPRZEPUSZCZALNOŚĆ PAROPRZEPUSZCZALNOŚĆ: PAROPRZEPUSZCZALNOŚĆ Ilość pary wodne w gramach, która może przeniknąć przez 1m2 materiału w ciągu 24 godzin [g/m2/24 h].
PODKŁAD PODKŁAD: PODKŁAD Warstwa ochronna lub wyrównująca nałożona na powierzchnię elementu budowlanego (np. tynk podkładowy, warstwa zbrojona, warstwa podłogi).
PODKŁADY SAMOPOZIOMUJĄCE PODKŁADY SAMOPOZIOMUJĄCE: PODKŁADY SAMOPOZIOMUJĄCE Przygotowane fabrycznie suche mieszanki cementu lub anhydrytu, sortowanych kruszyw mineralnych i różnych domieszek poprawiających parametry techniczne i własności robocze, do użycia po wymieszaniu z wodą w miejscu wbudowania. Mogą być różnej grubości od 2 do 50 mm (nawet do 100 mm); do stosowania jako podkłady związane z podłożem lub pływające, pod posadzki (panele i parkiety drewniane, wykładziny dywanowe, korkowe, PCW, płytki ceramiczne, kamienne itp.).
PODŁOGA PŁYWAJĄCA PODŁOGA PŁYWAJĄCA: PODŁOGA PŁYWAJĄCA Podłoga z warstwą izolacji przeciwdźwiękowej, ułożonej luźno na stropach międzypiętrowych
PODŁOŻE PODŁOŻE: PODŁOŻE Powierzchnia elementu konstrukcyjnego (np. ściana, strop) lub podkład (np. tynk podkładowy, warstwa zbrojona), na który nakłada się wyprawę lub posadzkę.
POLICHLOREK WINYLU POLICHLOREK WINYLU: POLICHLOREK WINYLU PVC, dawniej PCW, polimer otrzymywany przez polimeryzację chlorku winylu. Wykazuje bardzo dobrą wytrzymałość mechaniczną i odporność na działanie większości rozpuszczalników. Rozróżnia się PVC zmiękczone, stosowane m.in. do wyrobu folii i izolacji kabli oraz nie zmiękczone, stosowane do wyrobu płyt, rur, wykładzin podłogowych, rynien.
POLIESTER POLIESTER: POLIESTER Materiał wykonany z żywic poliestrowych, wzmocnionych od wewnątrz matą z włókna szklanego. Jest odporny na wpływy atmosferyczne, promieniowanie UV, procesy starzenia, spaliny przemysłowe i agresywny klimat morski. Zakres temperatur użytkowych wynosi od 30oC do +120oC, wytrzymałość na obciążenia śniegiem wynosi 100 kg/m3.
POLIMETAKRYLAN METYLU (PMMA) POLIMETAKRYLAN METYLU (PMMA): POLIMETAKRYLAN METYLU (PMMA) Popularnie zwany plexi. Jest to materiał sztywny, transparentny, termoplastyczny. Naturalnie bezbarwny, o wyjątkowej przeźroczystości, może być barwiony. Jest odporny na wiele żrących chemikaliów. Twardość PMMA zawiera się między drewnem a stalą, można ją porównać do mosiądzu lub stopów lekkich.
POLISTYREN EKSTRUDOWANY POLISTYREN EKSTRUDOWANY: POLISTYREN EKSTRUDOWANY Inaczej STYRODUR. Jest to materiał podobny do styropianu, jednak znacznie twardszy, o mniejszej nasiąkliwości, a także znacznie cieplejszy. Współczynnik przewodności cieplnej wynosi około 0,022 W/(m× K). Płyty z polistyrenu mogą mieć kolor niebieski, zielony lub różowy. Nadaje się do izolacji stropów i płaskich dachów odwróconych, do izolacji ścian piwnicznych i fundamentowych. Najczęściej spotykane są płyty ze styroduru o wymiarach 60 x 125cm.
POWŁOKI PĘCZNIEJĄCE POWŁOKI PĘCZNIEJĄCE: POWŁOKI PĘCZNIEJĄCE To najczęściej zestawy farb pęczniejących, składające się zwykle z trzech warstw, przeznaczone do zabezpieczania ogniochronnego elementów konstrukcji stalowych.
PRĘŻNOŚĆ PARY WODNEJ PRĘŻNOŚĆ PARY WODNEJ: PRĘŻNOŚĆ PARY WODNEJ Inaczej CIŚNIENIE CZĄSTKOWE PARY WODNEJ w powietrzu wyrażone w jednostkach ciśnienia - milimetrach słupa rtęci (mm Hg) lub hektopaskalach (hPa). Wyróżnia się prężności pary wodnej: aktualną - faktycznie obserwowaną w danej chwili i miejscu oraz maksymalną (nasycającą) - najwyższą wartość ciśnienia, jaka może wystąpić w powietrzu przy danej temperaturze, zanim rozpocznie się kondensacja.
PROSTY CZAS ZWROTU SPBT PROSTY CZAS ZWROTU SPBT: PROSTY CZAS ZWROTU SPBT (Simple Payback Time) - termin ekonomiczny, który określa stosunek zainwestowanego kapitału do rocznych zysków.
PRZENIKANIE CIEPŁA PRZENIKANIE CIEPŁA: PRZENIKANIE CIEPŁA Określone jest przez współczynnik przenikania ciepła U, który zdefiniowany jest jako ilość ciepła, jaka przenika przez 1 m2 przegrody w ciągu 1 godziny przy różnicy temperatury powietrza po obu jej stronach równej 1 stopień C (1 K). Im większy współczynnik przenikania ciepła, tym „zimniejsza” przegroda.
PRZENOSZENIE DŹWIĘKU MIĘDZY POMIESZCZENI PRZENOSZENIE DŹWIĘKU MIĘDZY POMIESZCZENI: Przenikanie dźwięku z pomieszczenia ze źródłem dźwięku do pomieszczenia odbiorczego wszystkimi możliwymi drogami powietrznymi i materiałowymi. źródło: www.rockwool.pl
PRZEPUSZCZALNOŚĆ PARY WODNEJ PRZEPUSZCZALNOŚĆ PARY WODNEJ: def. Iloraz gęstości strumienia pary wodnej g (ilości pary wodnej przenikającej przez powierzchnię jednostkową w jednostce czasu, w określonych warunkach temperatury i wilgotności oraz określonej grubości) badanej próbki i różnicy ciśnień pary wodnej między dwiema powierzchniami czołowymi próbki podczas badania.Paroprzepuszczalność to pojęcie względne, zależne od temperatury oraz wilgotności względnej powietrza, dlatego badanie tego samego materiału w różnych warunkach wilgotności i temperatury (zależnie od metody badania) może dać różne wyniki. źródło: www.rockwool.pl
PRZEPUSZCZALNOŚĆ ŚWIATŁA PRZEPUSZCZALNOŚĆ ŚWIATŁA: PRZEPUSZCZALNOŚĆ ŚWIATŁA Określana przez współczynnik Lt [%]. Jest to procent światła widzialnego, pochodzącego z promieniowania słonecznego przenikającego przez szkło.
PRZEWODZENIE CIEPŁA PRZEWODZENIE CIEPŁA: PRZEWODZENIE CIEPŁA Inaczej PRZEWODNOŚĆ CIEPLNA. Jego wartość określa współczynnik przewodzenia ciepła lambda, który zdefiniowany jest jako przepływ ciepła przez różne materiały; im mniejsza wartość współczynnika, tym materiał słabiej przewodzi ciepło.
PVB PVB: PVB Plastyczna folia o wysokiej wytrzymałości na rozerwanie zapewniająca trwałe połączenie mechaniczne szklanych tafli w szybie laminowanej.
PŁYTY OSB PŁYTY OSB: PŁYTY OSB Wodoodporne płyty wiórowe grubości 18-25 mm stosowane pod pokrycia z papy i dachówek bitumicznych.
ROZGORZENIE ROZGORZENIE: Nagłe i gwałtowne rozprzestrzenianie się płomienia charakteryzujące się skokowym wzrostem temperatury. Rozgorzenie może być efektem dostania się do pomieszczenia objętego pożarem dodatkowej ilości tlenu w wyniku np. pęknięcia szyb lub wypalenia się drzwi. źródło: www.rockwool.pl
SILIKON SILIKON: SILIKON Tworzywo krzemioorganiczne odznaczające się hydrofobowością, niepalnością, stałością własności w niskich i wysokich temperaturach oraz doskonałymi właściwościami izolacyjnymi.
SKLEJKA SKLEJKA: SKLEJKA Płyta, która powstaje poprzez sklejenie nieparzystej liczby warstw forniru grubości 1,1-1,25 mm; włókna w przylegających do siebie warstwach są wzajemnie prostopadłe.
SPRĘŻYSTOŚĆ SPRĘŻYSTOŚĆ: Właściwość ciał polegająca na powracaniu do pierwotnego kształtu i rozmiarów po zdjęciu obciążenia wywołującego odkształcenie. Ciała wykazują sprężystość tylko do pewnej wartości obciążenia, po której przekroczeniu powstają nieodwracalne odkształcenia. źródło: www.rockwool.pl
STABILNOŚĆ WYMIAROWA STABILNOŚĆ WYMIAROWA: Stabilność wymiarowa to parametr określający względne zmiany (przyrosty) długości, szerokości, grubości wyrobów z wełny mineralnej, w określonych warunkach temperatury i wilgotności.Stabilność wymiarowa w określonych warunkach temperatury i wilgotności powinna być określona zgodnie z EN 1604. Badanie powinno być przeprowadzone po przechowywaniu przez 48h w temperaturze (70±2) oC i (90±5)% wilgotności względnej. Żaden wynik badania względnych zmian długości i szerokości, nie powinien przekraczać 1%. Względna zmiana grubości nie powinna przekraczać 1%. źródło: www.rockwool.pl
STROP STROP: STROP Poziomy elementy konstrukcyjny. Dzieli budynek na kondygnacje, przenosi ciężar własny i obciążenia użytkowe na elementy podpierające (ściany, słupy).
STROPODACH WENTYLOWANY STROPODACH WENTYLOWANY: STROPODACH WENTYLOWANY Stropodach mający nad izolacją cieplną przestrzeń powietrzną, dzięki której zbierająca się pod pokryciem dachowym para wodna odprowadzana jest szczelinami poza obręb budynku.
STRUKTURA WŁÓKNISTA LAMINARNA STRUKTURA WŁÓKNISTA LAMINARNA: Struktura zbudowana z uporządkowanych, ułożonych poziomo włókien (np. mineralnych kamiennych). źródło: www.rockwool.pl
STRUKTURA WŁÓKNISTA ZABURZONA STRUKTURA WŁÓKNISTA ZABURZONA: Struktura zbudowana ze splątanych włókien (np. mineralnych kamiennych). źródło: www.rockwool.pl
STRUMIEŃ CIEPŁA STRUMIEŃ CIEPŁA: źródło: www.rockwool.pldef. Strumień ciepła Φ jest to ilość ciepła Q wymieniona w jednostce czasu. Jednostką miary jest [W].
STYROPIAN STYROPIAN: STYROPIAN Inaczej POLISTYREN EKSPANDOWANY. Składa się z kuleczek wypełnionych powietrzem. W całkowitej objętości styropianu powietrze stanowi nie mniej niż 98%. Powietrze w każdej z komórek nie ma możliwości przemieszczania się, dzięki temu materiał utrzymuje dobrą izolacyjność termiczną. Styropian jest nieodporny na działanie rozpuszczalników organicznych, olejów i smarów. Jako materiał termoizolacyjny może być stosowany przy temperaturze maksymalnej +80 stopni C.
SUCHY TYNK SUCHY TYNK: SUCHY TYNK Wykonuje się go z płyt gipsowo-kartonowych i gipsowo-włóknowych. Wykańcza się nim ściany murowane, tak by były równe i można je było pomalować lub położyć na nich tapetę. płytami wykańcza się również skosy poddaszy. Są także podstawowym materiałem wykończeniowym stosowanym w domach szkieletowych.
SZCZELINA DYLATACYJNA SZCZELINA DYLATACYJNA: SZCZELINA DYLATACYJNA Inaczej DYLATACJA. Jest to celowo wykonana przerwa (szczelina) dzieląca duże powierzchnie konstrukcyjne budynku lub jego elementy. Dobrze wykonane dylatacje chronią powierzchnie przed przypadkowymi rysami i pęknięciami.
SZCZELNOŚĆ OGNIOWA E SZCZELNOŚĆ OGNIOWA E: SZCZELNOŚĆ OGNIOWA E Czas wyrażony w minutach, po którym element budynku w warunkach pożaru przestaje spełniać funkcję bezpiecznego oddzielenia na skutek rozszczelnienia przegrody lub pojawienia się ognia na powierzchni nie nagrzewanej
SZKŁO PIANKOWE SZKŁO PIANKOWE: SZKŁO PIANKOWE Materiał pochodzenia mineralnego stosowany w budownictwie do izolacji termicznych i akustycznych. Otrzymywany jest z roztopionego szkła przez dodanie domieszek pianotwórczych. Jest to materiał nieprzeźroczysty, odporny na korozję biologiczną i chemiczną, niepalny. W obecności płomieni nie wydziela gazów toksycznych. Szkło produkowane w dwóch odmianach: szkło czarne - struktura o zamkniętych porach, ciężar objętościowy około 140 kg/m3 oraz szkło białe - struktura o porach otwartych, ciężar objętościowy około 300 kg/m3. Szkło czarne ma lepsze parametry izolacyjne i mniejszą nasiąkliwość niż białe, które z kolei jest bardziej wytrzymałe na obciążenia mechaniczne. Zastosowanie szkła piankowego: izolacja fundamentów, ścian, stropów i stropodachów, czasem jako samodzielna ściana działowa, a nawet jako przegroda ogniowa.
TEMPERATURA KRYTYCZNA TEMPERATURA KRYTYCZNA: TEMPERATURA KRYTYCZNA To temperatura, w której następuje wyczerpanie nośności elementu. Jest to temperatura, która nie powinna zostać przekroczona, aby element nie uległ zniszczeniu.
TEMPERATURA TOPNIENIA TEMPERATURA TOPNIENIA: TEMPERATURA TOPNIENIA Określa w jakiej temperaturze następuje topnienie materiału. Dla stali to temperatura powyżej 1500 stopni C, dla miedzi powyżej 1000 stopni C, a dla tworzyw 120-175 stopni C.
TERMOMODERNIZACJA BUDYNKÓW TERMOMODERNIZACJA BUDYNKÓW: TERMOMODERNIZACJA BUDYNKÓW Obejmuje przedsięwzięcia mające na celu: 1) zmniejszenie zużycia energii na potrzeby ogrzewania oraz podgrzewania wody użytkowej dostarczanej do budynków; 2) zmniejszenia strat energii w lokalnych sieciach ciepłowniczych oraz lokalnych źródłach ciepłą; 3) całkowitą lub częściową zamianę konwencjonalnych źródeł energii na źródła niekonwencjonalne, w tym źródła odnawialne.
TEST "BLOWER DOOR" TEST "BLOWER DOOR": TEST "BLOWER DOOR" Służy do pomiaru przepuszczalności powietrza przez bryłę budynku. Polega na zamontowaniu dmuchawy (o odpowiedniej wydajności) w drzwiach zewnętrznych lub oknie. Dmuchawa wytwarza różnicę ciśnienia pomiędzy wnętrzem i przestrzenią zewnętrzną budynku w wyniku której w miejscach nieszczelności powstają przecieki powietrza (strugi powietrza), których sumę mierzy się jako strumień objętościowy. Test pozwala na ilościowe ujęcie objętości powietrza napływającego oraz na lokalizację i ocenę stopnia nieszczelności.
TYNK CIEPŁOCHRONNY TYNK CIEPŁOCHRONNY: TYNK CIEPŁOCHRONNY Wyprawa tynkarska o niskiej gęstości objętościowej i niskim współczynniku przewodzenia ciepła, wykonana na spoiwach mineralnych z zastosowaniem lekkiego wypełniacza, pochodzenia mineralnego lub organicznego.
TYNK JEDNOWARSTWOWY TYNK JEDNOWARSTWOWY: TYNK JEDNOWARSTWOWY Wyprawa tynkarska grubości do 15 mm.
TYNK POCIENIONY TYNK POCIENIONY: TYNK POCIENIONY Inaczej WYPRAWA POCIENIONA; warstwa wyprawy grubości od 1 mm do 3 mm
TYNK WIELOWARSTWOWY TYNK WIELOWARSTWOWY: TYNK WIELOWARSTWOWY Wyprawa tynkarska składająca się z podkładu grubości do 3 mm, jednej lub dwóch warstw wyprawy grubości do 15 mm i warstwy wierzchniej wyprawy grubości do 3 mm.
TYNKI RENOWACYJNE TYNKI RENOWACYJNE: TYNKI RENOWACYJNE Tynki wielowarstwowe, wykonywane z fabrycznie przygotowanych suchych mieszanek, do stosowania na zawilgoconych i zasolonych murach, charakteryzujące się bardzo dobrą paroprzepuszczalnością, dużą porowatością (ponad 40% objętości tynku po wyschnięciu stanowią pory), pozwalającą na gromadzenie krystalizujących soli w sposób nie powodujący uszkodzeń tynku. W skład układu wielowarstwowego mogą wchodzić: obrzutka renowacyjna, tynk renowacyjny wyrównawczy, tynk podkładowy i nawierzchniowy.
USZCZELNIACZE USZCZELNIACZE: USZCZELNIACZE Wszelkie produkty używane do uszczelnień. W praktyce uszczelniaczami, z kilkoma wyjątkami, nazywa się produkty natryskiwane z pojemników typu "spray" lub produkowane w postaci gotowych taśm, służące do wypełniania lub przykrywania spoin lub wrębów w częściach budynku. Uszczelniacze dzieli się ze względu na ich właściwości, na trzy grupy, odnosi się to do stanu funkcyjnego produktu po w pełni zakończonym procesie reakcji: twardniejące, plastyczne, sprężyste.
USZCZELNIACZE PLASTYCZNE USZCZELNIACZE PLASTYCZNE: USZCZELNIACZE PLASTYCZNE Są to uszczelniacze, które nie zmieniają swoich właściwości plastycznych po ułożeniu. Mogą po zakończeniu reakcji fizycznej i/lub chemicznej, zmienić swoje wymiary w spoinie na skutek zewnętrznych działań mechanicznych, ale tylko w ograniczonym zakresie, bez utraty funkcji uszczelniającej. Nie mają one zdolności powracania do stanu pierwotnego (lub mają bardzo ograniczoną).
USZCZELNIACZE SPRĘŻYSTE USZCZELNIACZE SPRĘŻYSTE: USZCZELNIACZE SPRĘŻYSTE Są to uszczelniacze plastyczne w chwili układania, a po zakończeniu fizycznej i/lub chemicznej fazy reakcji mają właściwość zmieniania w spoinie (fudze) na skutek zewnętrznych czynników mechanicznych. Po zniknięciu tych czynników powracają do swojego profilu wyjściowego (zdolność powrotu). Proces ten da się powtarzać w nieskończonej liczbie, choć rozmiar ruchu powrotnego jest ograniczony.
USZCZELNIACZE TWARDNIEJĄCE USZCZELNIACZE TWARDNIEJĄCE: USZCZELNIACZE TWARDNIEJĄCE Są to uszczelniacze, które przechodzą ze stanu plastycznego, nadającego się do układania - przez wpływy fizyczne i/lub chemiczne - w stan twardy, kruchy, odtąd niezmienny pod względem wymiarów.
WARSTWA WSTĘPNEGO KRYCIA WARSTWA WSTĘPNEGO KRYCIA: WARSTWA WSTĘPNEGO KRYCIA Elementy znajdujące się między pokryciem a konstrukcją dachu stromego, stanowiące podłoże pod pokrycie i dodatkowe zabezpieczenie przed opadami i wiatrem. Warstwę wstępnego krycia tworzy najczęściej deskowanie z papą lub ruszt z łat i kontrłat z folią wstępnego krycia (na zdjęciu). Zamiast folii stosuje się m.in. membrany i włókniny.
WENTYLACJA WENTYLACJA: WENTYLACJA Wymiana powietrza, czyli usuwanie z pomieszczeń zanieczyszczonego powietrza i dostarczanie świeżego. Jej poprawne funkcjonowanie polega na systematycznym doprowadzaniu powietrza do budynku, przepływie pomiędzy pomieszczeniami i całkowitym usunięciu powietrza zużytego.
WENTYLACJA GRAWITACYJNA WENTYLACJA GRAWITACYJNA: WENTYLACJA GRAWITACYJNA Inaczej NATURALNA. To najprostszy i najczęściej stosowany system wentylacyjny. Działa na zasadzie naturalnej wymiany ciepłego powietrza w budynku na chłodniejsze powietrze z zewnątrz. Powietrze dostaje się przez nieszczelności okien i drzwi, przepływa przez pomieszczenia i wypływa kanałami wentylacyjnymi na zewnątrz. Elementy systemu to: kratka wentylacyjna u góry pomieszczenia, od niej odchodzi kanał murowany (przewód wentylacyjny), prowadzący do komina wentylacyjnego na dachu.
WENTYLACJA MECHANICZNA WENTYLACJA MECHANICZNA: WENTYLACJA MECHANICZNA Wymiana powietrza jest wymuszana przez wentylator. Zaletą wentylacji mechanicznej jest możliwość dostosowania jej wydajności do potrzeb i warunków panujących w pomieszczeniu. Zalicza się do niej: wentylację wywiewną i wentylację nawiewno-wywiewną.
WENTYLACJA NAWIEWNO-WYWIEWNA WENTYLACJA NAWIEWNO-WYWIEWNA: WENTYLACJA NAWIEWNO-WYWIEWNA Rodzaj wentylacji mechanicznej. system, w którym powietrze jest zarówno doprowadzane, jak i usuwane na zewnątrz w sposób mechaniczny. Składa się z dwóch wentylatorów - nawiewnego i wywiewnego. Powietrze zewnętrzne dostaje się do środka głównym kanałem wentylacyjnym, wyposażonym w odgałęzienia (mniejsze przewody), które rozprowadzają powietrze do poszczególnych pomieszczeń. Powietrze zużyte jest usuwane jednym kanałem zbiorczym na zewnątrz budynku.
WENTYLACJA WYWIEWNA WENTYLACJA WYWIEWNA: WENTYLACJA WYWIEWNA Rodzaj wentylacji mechanicznej. Powietrze dostaje się do budynku naturalnie, czyli przez nieszczelności w oknach i drzwiach, a usuwane jest mechanicznie za pomocą wentylatorów
WEŁNA MINERALNA WEŁNA MINERALNA: Wełna mineralna Materiał do izolacji cieplnej i akustycznej otrzymywany w wyniku topienia szkła i wyciągania go w cienkie nitki, produkowany najczęściej w kształcie płaskich mat.
WIĘŹBA WIĘŹBA: WIĘŹBA Drewniana konstrukcja dachu stromego; szkielet dźwigający pokrycie.
WILGOĆ SORPCYJNA WILGOĆ SORPCYJNA: Wilgoć nie jest pojęciem jednoznacznym; określa parę wodną, wilgoć sorpcyjną i wodę w stanie ciekłym. Wilgoć sorpcyjna lub błonkowa (woda związana fizykochemicznie) w materiałach budowlanych występuje na rozwiniętej powierzchni porów i kapilar materiału. Zjawisko to związane jest z istnieniem tzw. sił van der Waalsa, oddziałujących na cząstki gazu w pobliżu powierzchni ciała stałego. Sorpcja wilgoci, tj. proces pochłaniania pary wodnej z powietrza otaczającego przez wysuszony materiał mający tendencję do przyłączania wody. Fakt przylepiania się pojedynczych cząstek do powierzchni ciała stałego odpowiada powstawaniu na tej powierzchni błonki zaadsorbowanej wilgoci. Nie jest to ciecz, lecz warstwa znajdująca się w ciągłym ruchu i wymieniających się cząstek pary wodnej. źródło: www.rockwool.pl
WILGOTNOŚĆ POWIETRZA WILGOTNOŚĆ POWIETRZA: WILGOTNOŚĆ POWIETRZA Zawartość pary wodnej w powietrzu. Charakteryzuje się ją podając jeden z parametrów: prężność pary wodnej lub inaczej jej ciśnienie cząstkowe, wilgotność bezwzględną, wilgotność właściwą, stosunek zmieszania, wilgotność względną, temperaturę punktu rosy, temperaturę wilgotnego termometru. Wilgotność powietrza określona przez każdy z wymienionych sposobów jest jednoznaczna i może być przeliczona na odpowiadającą jej wilgotność powietrza zdefiniowaną w inny sposób. Mierzy się ją higrometrami o różnej (w zależności od badanego parametru) konstrukcji
WODA GRUNTOWA WODA GRUNTOWA: WODA GRUNTOWA Podparta woda grawitacyjna, podlega sile ciężkości, tworzy swobodne zwierciadło w naturalnych lub sztucznych rozcięciach terenu (pory i szczeliny gruntu). Wywiera na grunt ciśnienie hydrostatyczne, wywołuje wypór. Może występować w kilku poziomach (piętrach) wodonośnych przedzielonych nieprzepuszczalnymi warstwami gruntu
WODA KAPILARNA WODA KAPILARNA: WODA KAPILARNA Inaczej WŁOSKOWATA. Woda podziemna podciągana w kapilarach (szczelinach i porach) gruntu ku górze, ponad zwierciadło wody gruntowej. W gruntach sypkich wysokość podciągania jest mała, na przykład w żwirach do 3 cm, w piaskach gruboziarnistych do 15 cm, średnioziarnistych do 30 cm, drobnoziarnistych do 50 cm. Większe wysokości są w piaskach pylastych - do 2 m, pyłach - do 5 m, w glinach - do 15 m, a w iłach - nawet do 50 m.
WSKAŹNIK E WSKAŹNIK E: WSKAŹNIK E Jest to stosunek sezonowanego zapotrzebowania na energię cieplną do kubatury ogrzewanej części budynku. Jego wartość nie może przekroczyć wartości granicznej, która zależy od stosunku pola powierzchni wszystkich przegród zewnętrznych (razem z dachem) części ogrzewanej do kubatury części ogrzewanej. Im mniejszy wskaźnik E, tym lepiej izolowany termicznie jest budynek jako całość. Można go podawać zamiast współczynnika przenikania ciepła.
WSKAŹNIKI IZOLACYJNOŚCI WSKAŹNIKI IZOLACYJNOŚCI: WSKAŹNIKI IZOLACYJNOŚCI Ln,w - wskaźnik oceny izolacyjności akustycznej stropów od dźwięków uderzeniowych – określa, ile decybeli może przeniknąć przez przegrodę; RA1, RA2 – wskaźniki oceny izolacyjności akustycznej ścian, okien i drzwi od dźwięków powietrznych – określają ile decybeli musi wytłumić przegroda. Im wyższe tym lepiej; Rw – wskaźnik izolacyjności ze starej, nieobowiązującej już normy. Posługują się nim jeszcze niektórzy producenci (zwłaszcza okien i drzwi).
WSPÓŁCZYNNIK G WSPÓŁCZYNNIK G: WSPÓŁCZYNNIK G Jest to stopień całkowitej przepuszczalności energii promieniowania słonecznego oraz energii wcześniej zaabsorbowanej przez szkło. Podaje się go w procentach [%]. Im większa jest wartość współczynnika g, tym większe są pasywne zyski energetyczne - pomieszczenie bardziej się nagrzewa.
WSPÓŁCZYNNIK OPORU DYFUZYJNEGO PARY WODN WSPÓŁCZYNNIK OPORU DYFUZYJNEGO PARY WODN: def. Iloraz współczynnika dyfuzji pary wodnej w powietrzu i współczynnika dyfuzji pary wodnej materiału lub jednorodnego wyrobu. Określa względną wielkość oporu przepływu pary wodnej wyrobu i warstwy nieruchomego powietrza o takiej samej grubości i w takiej samej temperaturze. źródło: www.rockwool.pl
WSPÓŁCZYNNIK PRZENIKANIA CIEPŁA WSPÓŁCZYNNIK PRZENIKANIA CIEPŁA: def. U jest to stosunek gęstości ustalonego strumienia cieplnego do różnicy temperatur po obu stronach przegrody. Jednostką miary jest [W/m2K].W miarę potrzeb współczynnik przenikania ciepła można skorygować, stosując poprawki z uwagi na:- nieszczelności w warstwie izolacji,- łączniki mechaniczne przebijające warstwę izolacyjną,- opady na dach o odwróconym układzie warstw.Do obliczania mocy grzejnej i sezonowego zapotrzebowania na ciepło lub do porównania z wymaganiami przepisów, służy współczynnik przenikania ciepła Uk przegród z mostkami cieplnymi liniowymi.Współczynnik przenikania ciepła U - służy do określania własności izolacyjnych całej przegrody budowlanej, złożonej z kilku warstw materiałowych o znanych grubościach i współczynnikach przewodności cieplnej. Wartość ta wyraża ilość ciepła, jakie ucieka przez każdy metr kwadratowy ściany, w czasie jednej sekundy i przy różnicy temperatur po obu stronach ściany wynoszącej jeden stopień. Jest to odwrotność oporu cieplnego R. źródło: www.rockwool.pl
WSPÓŁCZYNNIK PRZEPUSZCZANIA PARY WODNEJ WSPÓŁCZYNNIK PRZEPUSZCZANIA PARY WODNEJ: def. Iloczyn przepuszczalności i grubości badanej próbki. Współczynnik przepuszczania pary wodnej jednorodnego wyrobu jest właściwością materiału. Jest to stosunek gęstości strumienia pary wodnej przenikającego przez badaną próbkę do różnicy ciśnienia pary wodnej między jej powierzchniami czołowymi w odniesieniu do jednostki grubości. źródło: www.rockwool.pl
WYPRAWA TYNKARSKA WYPRAWA TYNKARSKA: WYPRAWA TYNKARSKA Zaprawa lub masa tynkarska po stwardnieniu, stanowiąca warstwę wykończeniową na zewnątrz lub wewnątrz.
WŁAŚCIWOŚCI AKUSTYCZNE WŁAŚCIWOŚCI AKUSTYCZNE: WŁAŚCIWOŚCI AKUSTYCZNE Zespół cech fizycznych, od których zależy pochłanianie, tłumienie, przenikanie energii fali dźwiękowej przez materiał, bądź ustrój. Do głównych cech fizycznych decydujących o właściwościach akustycznych materiału budowlanego należą: ciężar objętościowy, sprężystość, sztywność dynamiczna warstwy materiału, porowatość, oporność przepływu powietrza, tłumienie wewnętrzne w materiale
ZABIEG ZABIEG: Czesć operacji technologicznej, która się odbywa bez zmiany narzędzi i parametrów obróbki.
ZABUDOWA ZABUDOWA: Budynki znajdujące się na okreslonym terenie; z. charakyteryzuje się z punktu widzenia przeznaczenia (np. z. mieszkaniowa), wzajemnego usytuowania budynków (np. z. zwarta, z. luźna) itd.
ZACIER ZACIER: W browarnictwie mieszanina zesrutowanego slodu z wodą w pierwszym etapie produkcji piwa; w gorzelnictwie miazga ziemniaczana rozparowana, zmieszana ze slodem, a w końcowej fazie zacierana drozdzami (tzw. z. glówny)
ZACIOS ZACIOS: Skosne wcicie w elemencie drewnianym na calej jego szerokosci, w celu stworzenia oparcia dla drugiego elementu, lączonego z pierwszym pod kontem.
ZACUMOWAĆ ZACUMOWAĆ: Przycumować cumami statek do nabrzeza, dalby.
ZACZYN ZACZYN: Spoiwo budowlane uzyskane z polączenia materialu wiązącego 9np. cementy, wapna, gipsu, magnezytu) z wodą lub z roztworem chemicznym.
ZAKŁÓCENIA ZAKŁÓCENIA: Niepoządane przebiegi wystepujące jednoczesnie z przebiegiem uzytecznym (sygnalem). pochodzące ze źródel innych niz sygnal; rozróznia się m.in. z. atmosferyczne (odbioru radiowego i telewizyjnego) wystepujące wskutek wyladowań elektrycznych w atmosferze, z. kosmiczne (szumy kosmiczne) wywolane promieniowaniem elektromagnetycznym z przestrzeni kosmicznej, z. energetyczne, powodowane dzialaniem urzadzeń energoelektrycznych, jak linie wysokiego napiecia, silniki elektryczne oraz z. wlasne (przenik, szum cieplny itd.)
ZAPALNIK ZAPALNIK: Urząedzenie powodujące wybuch materiału wybuchowego w pocisku lub ładunku wybuchowym; z. dzialą się na uderzeniowe (działające pod wpływem uderzenia), czasowe (zwłoczne) działające w okreslonym czasie oraz zblizeniowe - dzialające w chwili zblizenia się do celu na okresloną odleglosć np. w rakietach przeciwlotniczych.
ZAPORA ZAPORA: Budowla wodna pietrząca wode, przegradzająca doline rzeki w celu utworzenia zbiornika wodnego, z którego wode wykorzystuje się do celów energetycznych lub do nawadniania gruntów albo do regulowania stanu wody w rzece z. betonowe i zelbetonowe dzieli się na ciezkie (grawitacyjne) o pelnym przekroju trójkątnym, przenoszące wszystkie obciązenia na podloze, lukowe o scianie lzejszej, lukowo wygietej, przenoszącej obciązenie na strome zbocza skalnej doliny oraz filarowe o lekkiej konstrukcji, w której parcie wody przenoszą na podloze filary;
ZAPOTRZEBOWANIE NA CIEPŁO ZAPOTRZEBOWANIE NA CIEPŁO: Zapotrzebowanie na ciepło do ogrzewania budynku w sezonie grzewczym jest różnicą między stratami ciepła i wykorzystywanymi zyskami ciepła (od promieniowania słonecznego i wewnętrznego, tj. od ludzi i procesów bytowych).Osiągnięcie odpowiednio niskiego zapotrzebowania na energię końcową do ogrzewania można uzyskać nie tylko przez ograniczenie strat ciepła, ale i przez lepsze wykorzystanie zysków ciepła. Może temu służyć: odpowiednia orientacja i rozplanowanie funkcjonalno - przestrzenne budynku, z koncentracją okien na elewacjach zorientowanych na południe, południowy - zachód i południowy - wschód, oraz lokowaniem od północy pomieszczeń bez okien lub z małymi oknami; odpowiedni system wentylacji (mechanicznej, z rekuperacją ciepła lub, jeśli grawitacyjnej, to z regulowanymi nawiewnikami powietrza wentylacyjnego). źródło: www.rockwool.pl
ZAPRAWA ZAPRAWA: Zaczyn zmieszany z kruszywem drobnym o ziarnach do 2mm; w zaleznosci od rodzaju uzytego spoiwa rozróznia się z. cementowe, wapienne, gipsowe, magnezjowe i in.
ZAPRAWA KLEJĄCA ZAPRAWA KLEJĄCA: ZAPRAWA KLEJĄCA Sucha mieszanka do zarabiania wodą w miejscu wbudowania, przeznaczona do przyklejania np. materiału termoizolacyjnego do podłoża oraz siatki zbrojącej do materiału termoizolacyjnego w systemach docieplania, a w innych zastosowaniach – do przyklejania różnego rodzaju płyt, płytek itp.
ZARODEK KRYSTALIZACJI ZARODEK KRYSTALIZACJI: Mala cząsteczka ciala stalego, dokola krórej w roztworze metastabilnym formują się krysztaly substancji rozpuszczonej; z.k. moze byc krysztalek swubstancji rozpuszczonej lub innej substancji izomorficznej; z.k. bywa celowo wprowadzany w celu wywolania lub regulowania przebiegu krystalizacji.
ŻAROODPORNOŚĆ ŻAROODPORNOŚĆ: Odpornosć na utlenianie i korozyjne dzialanie agresywnych srodowisk w wysokich temperaturach.
ŻAROWYTRZYMAŁOŚĆ ŻAROWYTRZYMAŁOŚĆ: Wytrzymałość mechaniczna w wysokich temperaturach.
ZASADA PĘDU I POPĘDU ZASADA PĘDU I POPĘDU: Zasada, wg której zmiana pedu ukladu materialnego w okreslonym przedziale czasu równa się popedowi sil dzialających na ten uklad w tym samym przedziale czasu.
ZASADA ZACHOWANIA ENERGII ZASADA ZACHOWANIA ENERGII: Prawo zachowania energii - zasada, wg której w ukladzie izolowanym suma energii jest stala (o ile nie zachodzą w ukladzie reakcje jądrowe).
ZASADA ZACHOWANIA MASY ZASADA ZACHOWANIA MASY: Prawo zachowania masy - zasada, wg której w ukladzie zamknietym suma mas jest stala ( o ile nie zachodzą w ukladzie reakcje jądrowe).
ZASILANIE ZASILANIE: Doprowadzanie energii elektrycznej do odbiornika; dostarczanie okreslonej ilosci materialu do maszyny roboczej; doprowadzanie paliwa do silnika lub paleniska pieca.
ZAŚLEPKA ZAŚLEPKA: Nakretka bez otworu przelotowego do zamykania otworu przelotowego do zamykania otworu rury przez nakrecanie na jej nagwintowany koniec; płytka blaszana zamykająca czasowo otwór w sciance kadluba maszyny.
ZASOBY ZASOBY: Kopalniany uzyteczne znajdujące się w zlozach; z. geologiczne są to calkowite rzeczywiste zasoby kopalin bez odjecia strat, jakie mogą powstawać przy eksploatacji i przeróbce, natomiast z. bilansowe są to z. geologiczne, które przy aktualnym stanie techniki mogą być eksploatowane z korzysvcią dla gospodarki narodowej.
ZATARCIE ZATARCIE: Uszkodzenie powirzchni wspólpracujących elementów maszyny przez tarcie wskutek niedostatecznego smarowania.
ZATYKARKA ZATYKARKA: Maszyna do zatykania otworu spustowego wielkiego pieca.
ZAWIERADŁO ZAWIERADŁO: Organ zamykający (lub przymykający) zaworu (np. klapa zaworu klapowego, grzybek zaworu grzybkowego).
ZAWÓR BEZPIECZEŃSTWA ZAWÓR BEZPIECZEŃSTWA: Zawór samoczynny zabezpieczający zbiornik lub przewód przed nadmiernym wzrostem cisnienia (z.b. cisnieniowy) lub natezenia przeplywu (z.b. natezeniowy).
ZAWÓR DŁAWIĄCY ZAWÓR DŁAWIĄCY: Zawór zmniejszający cisnienie czynnika przez miejscowe przewezenie przekroju przeplywowego.
ZAWÓR KLAPOWY ZAWÓR KLAPOWY: KLAPA - zawór odchylny zwrotny o zawieradle w postaci jednoramiennej klapy obracającej się dookoła osi leżącej poza przekrojem przepływowym kadłuba i równoległej do płaszczyzny gniazda.
ZAWÓR KULOWY ZAWÓR KULOWY: Zawór zwrotny z organem zamykającym w postaci kuli.
ZAŁOGA ZAŁOGA: Personel zatrudniony w zakładzie przemysłowym lub obsługujący jednostkę komunikacyjną (np. z. fabryki, z. pociągu, z. statku).
ZBIEŻNOŚĆ ZBIEŻNOŚĆ: Wielkosć geometryczna okreslająca wzajemne polozenie dwóch przecinających się prostych lub plaszczyzn; z równa się podwójnemu tangensowi połowy kąta, zawartego miedzy tymi prostymi lub plaszczyznami.
ZBROJENIE ZBROJENIE: Wkladki umieszczone w konstrukcjach zelbetonowych w celu nadania im odpowiedniej wytrzymalosci glównie na rozciąganie i sciskanie; wykonywanie i ustawianie z. w konstrukcjach z4elbetonowych budowanego obiektu.
ZDALNY ZDALNY: Zdalczynny - sterowany lub zasilany energią na znaczną odleglosć.
ZDARZENIE LOSOWE ZDARZENIE LOSOWE: Zdarzenie, które w danych warunkach moze zachodzić lub nie zachodzić zaleznie od czynników blizej nie znanych zw. losowymi, czy tez przypadkowymi; nadto w rachunku prawdopodobienstwa stosuje się pojecia graniczne: z.l. pewne, które w danych warunkach zawsze musi zajsć oraz z.l. niemozliwe, które w danych warunkach nigdy nie moze zajsć.
ZDOLNOŚĆ ROZDZIELCZA ZDOLNOŚĆ ROZDZIELCZA: Wielkosć charakteryzująca mozliwosć odrózniania obrazów optycznych dwóch bliskich przedmiotów.
ŻELBET ŻELBET: Żelazobeton - beton zbrojony pretami stalowymi.
ŻELIWO ŻELIWO: Żelazo lane - stop zelaza otrzymany w drodze przetopnienia surówki z ewentualnym jednoczesnym dodaniem zlomu i (lub) jakichs pierwiastków stopowych.
ZENIT ZENIT: Biegun horyzontu lezący na widocznej hemisferze niebieskiej; z. jest punktem przebicia tej hemisfery przez prostą pionową.
ZESPÓŁ ZESPÓŁ: Zbiór okreslonej liczby czesci polączonych ze sobą i zaleznych od siebie funkcjonalnie, tworzących odrebną calosć przy montazu wyrobu ( np. tlok silnika spalinowego wraz z korbowodem, sworzniem i pierscieniem, silnik samochodu).
ZESTAW ZESTAW: Grupa przedmiotów stanowiąca komplet o koreslonym przeznaczeniu.
ZĘZA ZĘZA: Przestrzeń w dolnej czesci kadluba statku (na statkach z dnem pojedynczym w sąsiedztwie stepki, a na statkach z dnem podwójnym przy burtach), gdzie zbiera się woda, smary itp.
ZGORZELINA ZGORZELINA: Warstwa tlenków metali powstająca na powierzchni przedmiotu metalowego podczas nagrzewania go do wysokich temperatur w atmosferze utleniającej.
ZGRZEINA ZGRZEINA: Miejsce bezposredniego polączenia w zalączu powstalym w wyniku zgrzewania.
ZGRZEWANIE ZGRZEWANIE: Spaw, lączenie materialów przez docisk; w wyniku z. nastepuje (w przypadku zgrzewania metali) zrastanie się krysztalów metali na styku czesci lączonych; w celu ulatwienia przejscia materialu w stan plastyczny stosuje się zazwyczaj podgrzewanie czesci laczonych w miejscu styku.
ZIEMIA OKRZEMKOWA ZIEMIA OKRZEMKOWA: Ziemia diatomowa - luzna niescementowana odmiana diatomitu, utworzona z nagromadzenia krzemionkowych skorupek okrzemek i innych organizmów; ma szerokie zastosowanie w wielu przemyslach jako srodek filtrujący, bielący, odwadniajacy, izolacja cieplna, akustyczna, elektryczna, przy wyrobie farb, lakierów, polew, kamieni sztucznych, szkla wodnego, dynamitu, w przemysle papierciczym, do czyszczenia gladzenia, polerowania.
ZJAWISKA JOULE'A ZJAWISKA JOULE'A: Powstawanie ciepla wskutek przeplywu prądu elektrycznego przez przewodnik jednorodny.
ZJAWISKO DOPPLERA ZJAWISKO DOPPLERA: Zjawisko polegające na tym, ze odbierana czestotliwosć drgań akustycznych, swietlnych lub elektromagnetycznych jest wieksza przy zblizaniu się źródla drgań do obserwatora, a mniejsza przy jego oddalaniu sie.
ZLEWKA ZLEWKA: Naczynie szklane, stosowane do wielu czynnosci w laboratoriach chemicznych; ma ksztalt szklanki z dzióbkiem, zaokrąglonej u dolul.
ZMĘCZENIE MATERIAŁU ZMĘCZENIE MATERIAŁU: Zmniejszenie się wytrzymalosci materialu przy dlugotrwalych obciązeniach okresowo zmiennych.
ZMIĘKCZACZ ZMIĘKCZACZ: Plastyfikor - substancja ciekla lub stala, trudno lotna, nadająca tworzywom sztucznym odpowiednią miekkosć (zmniejszająca twardosć), obnizająca temperature mieknienia, ulatwiająca przetwórstwo; jako z. najczesciej stosuje się estry ftalowe oraz fosforany fenoli.
ZMIENNA ZMIENNA: Wielkosć, która moze przyjmować kazdą wartosć z okreslonego zbioru wartosci.
ZNAKOWANIE ZNAKOWANIE: Umieszczanie znaków na przedmiotach, np. za pomocą stempli lub specjalnych mlotków (znakowników) albo maszynowo na tzw. znakowarkach.
ZNAMIONOWY ZNAMIONOWY: Nominalny - okreslenie wartosci wielkosci charakterystycznych dla danego urządzenia, maszyny lub przyzrządu, wyznaczonych przez konstruktora i podanych na tzw. tabliczce znamionowej w celu zapewnienia prawidlowego dzialania tego urządzenia w okreslonych warunkach pracy.
ZOBOJĘTNIENIE ZOBOJĘTNIENIE: Neutralizacja - reakcja miedzy kwasem i zasadą prowadząca do powstania roztworu obojetnego, tzn. takiego, w którym aktywnosć formy kwasowej i zasadowej rozpuszczalnika sa sobie równe.
ŹRÓDŁO ŹRÓDŁO: Miejsce, w którym woda podziemna wypywa w sposób naturalny na powierzchni.
ZURAW ZURAW: Dźwignica, której ustrój nosny jest wspornikiem; czesć pionowa wspornika (ostojnica) moze być nieruchoma lub obrotowa, czesć zas wystająca poza podpory tej pierwszej moze być nie ruchoma wzgledem ostojnicy (wysiegnica) lub poruszać się wzgledem niej w plaszczyźnie pionowej (wysiegnik).
ŻUŻEL ŻUŻEL: Produkt uboczny otrzymywany w wysokotemperaturowych procesach metalurgicznych lub przy zgazowywaniu wegli.
ŻUŻLOBETON ŻUŻLOBETON: Beton lekki wykonany przy uzyciu kruszywa z zuzla paleniskowego.
ZWIĄZKI CHEMICZNE ZWIĄZKI CHEMICZNE: Polączenia chemiczne - jednorodne substancje o stalym skladzie i stalych wlasnosciach, zbudowane z atomów dwu lub wiecej pierwiastków chemicznych, nie dające się rozdzielić metodami fizycznymi.
ZWIĄZKI ORGANICZNE ZWIĄZKI ORGANICZNE: Związki wegla - związki wystepujące w swiecie roslinnym i zwierzecym (odgrywające istotną role we wszystkich procesach zyciowych) lub otrzymane syntetyczne, w sklad których wchodzą obok wegla i wodoru glównie nastepujące pierwiastki: tlen, azot, siarka, fosfor, chlorowce; charakteryzują się mniejszą odpornoscią na dzialanie czynników chemicznych niz związki nieorganiczne, niską temperaturą topnienia, przewaznie nie rozpuszczają się w wodzie, są palne i lotne, mogą wystepować w róznych postaciach izomerycznych.
ZWIJARKA BLACH ZWIJARKA BLACH: Maszyna blacharska do zwijania z blachy walców i stozków o przekroju kolowym.
ŻWIR ŻWIR: Luźna skala klasyczna, bedąca nagromadzeniem otoczaków w srednicy ziarn 2-10 mm; grube kruszywo kamenne naturalne o wymiarach ziarn 5-80 mm.
ŻWIROBETON ŻWIROBETON: Beton zawierający jako kruszywo zwir rzeczny naturalny lub lamany; odznacza się duzą wytrzymaloscią na scieranie i ogniotrwaloscią.
ZWROT ZWROT: Wyrózniona kolejnosć wystepowania punktów na prostej.
ZWROTNOŚĆ ZWROTNOŚĆ: Zdolnosć szybkiej zmiany kierunku euchu (statku wodnego, samolotu, pojazdu).
ŻYWICE ŻYWICE: Bezpostaciowe substancje organiczne o róznych skladzie chemicznym, o konsystencji od pólcieklej do szklistej, nierozpuszczalne w wodzie, rozpuszczalne w rozpuszczalnikach organicznych lub calkowicie nierozpuszczalne i nie topliwe; rozróznia się dwie grupy zywic: naturalne i syntetyczne.
ZŁĄCZE CIESIELSKIE ZŁĄCZE CIESIELSKIE: Zlącze elementów drewnianych wykonane przez odpowiednie ich zazebienie bez uzycia pomocniczych lączników stalowych lub klejów.
ZŁOM ZŁOM: Metalowe odpadki produkcyjme i nieuzyteczne przedmioty metalowe nadające się jedynie do przerobu w piecach metalurgicznych.
ŁĄCZNIK ŁĄCZNIK: Element konstrukcyjny łączący inne elementy tego samego urządzenia lub różnych urządzeń; rozróżnia się ł. sztywne (np. śruby, wkręty, nity), ł. sprężyste (np. ł. gumowe, sprężyny), ł. rurowe (np. złączki, kolanka, łuki, trójniki), ł. cięgnowe (np. lin, druty).
ŁADOWANIE ŁADOWANIE: Załadunek – podawanie materiałów przeznaczonych do przewozu na środki transportu.
ŁADOWNOŚĆ ŁADOWNOŚĆ: Największy dopuszczalny ciężar ładunku jaki można jednorazowo załadować na urządzenie transportowe, np. statek, wagon, samochód.
ŁATA MURARSKA ŁATA MURARSKA: Linia murarska – deska gładko i równo ostrugana, o długości ok. 1,50 m, służąca do sprawdzania równości krawędzi i płaszczyzn muru, a przy użyciu łącznie z poziomicą murarską – również do sprawdzania jego poziomu.
ŁATWOPALNOŚĆ ŁATWOPALNOŚĆ: Własność ciał charakteryzująca się niską temperaturą zapłonu.
ŁAWA FUNDAMENTOWA ŁAWA FUNDAMENTOWA: Fundament ciągły ściany lub rzędu słupów mający przekrój poprzeczny o kształcie prostokąta lub o kształcie zbliżonym do trapezu, o krawędziach bocznych prostych lub schodkowych.
ŁUBEK ŁUBEK: Płytka stanowiąca element złączny przy łączeniu różnych elementów konstrukcji na styk (np. przy łączeniu końców szyn, kształtowników).
ŁUPINA ŁUPINA: Powłoka – przekrycie krzywiznowe cienkościenne o dwukierunkowym rozkładzie naprężeń, głównie ściskających i rozciągających.
ŁUPKI ŁUPKI: Skały osadowe lub metamorficzne odznaczające się wybitną foliacją, powodującą łatwość dzielenia się ich wzdłuż równoległych powierzchni.
Termin Definicja